Tąpania

Spis treści:

I.      Tąpania – wprowadzenie. 1

II.         Przyczyny powstawania. 1

III.        Stopnie zagrożenia pokładów tąpaniami 3

IV.        Sposoby zapobiegania tąpaniom. 4

V.          Wybrane przepisy dotyczące zagrożenia tąpaniami 5

VI.        Bibliografia: 12

 

 

I.  Tąpania – wprowadzenie.

Tąpaniami nazywamy zjawiska, podczas których następuje gwałtowne zniszczenie struktury skał otaczających wyrobisko na skutek przekroczenia ich wytrzymałości. Objawiają się dynamicznym przemieszczaniem gruzu skalnego do wyrobiska, któremu towarzyszy huk z podmuchem powietrza i wstrząs.

Tąpania są sygnalizowane wyciskaniem spągu, zwiększonym wychodem zwiercin podczas wiercenia otworów, łamaniem obudowy, trzaskami węgla oraz szmerami w górotworze.

W zależności od miejsca wystąpienia tąpnięcia mogą być spągowe, pokładowe i stropowe.

II. Przyczyny powstawania.

Aby nastąpiło tąpnięcie są potrzebne dwa czynniki: duże ciśnienie górotworu oraz skały muszą posiadać skłonność do tąpań.

Skłonnością skał do tąpań nazywa się ich zdolność do akumulowania dużej ilości energii sprężystej i nagłego jej wyzwalania w chwili przekroczenia granicy wytrzymałości skał. Np. łupek ilasty oraz odmiana petrograficzna węgla zwana fuzytem, mogą być przy dużym ciśnieniu rozgniecione w sposób spokojny bez objawów towarzyszących tąpaniom. Duryt natomiast, będący twardą odmianą węgla, oraz piaskowiec przy zgniataniu pękają w sposób gwałtowny, właściwy tąpnięciu.

Występowanie tąpań związane jest z pewnymi warunkami naturalnymi złoża, jak również warunkami górniczymi, wytworzonymi przez eksploatację.

Do warunków naturalnych mających wpływ na występowanie tąpań zalicza się:

— głębokość zalegania złoża,

— dużą skłonność niektórych skał do tąpań,

— obecność mocnych warstw w stropie pokładu a także w jego spągu,

— zaburzenia tektoniczne w budowie złoża np. niecki, nasunięcia, uskoki, zmiany upadu i inne).

Do najważniejszych warunków górniczych powodujących tąpania należą:

1. Koncentracja naprężeń, która może występować:

— w pozostawionych resztkach eksploatowanego pokładu tąpiącego,

— w partiach pokładu tąpiącego, leżących pod lub nad pozostawionymi resztkami w sąsiednich pokładach,

— pod lub nad krawędziami eksploatacji,

— przy nadmiernym zgęszczeniu frontów eksploatacji,

— przy równoczesnym prowadzeniu eksploatacji w kilku pokładach, w partiach leżących nad sobą, zwłaszcza w przypadku różnych kierunków eksploatacji.

2. Osłabienie calizny węglowej na skutek:

— nadmiernego rozcięcia złoża chodnikami,

— nadmiernie rozwiniętego frontu eksploatacji,

— zbyt intensywnego postępu eksploatacji,

— prowadzenia wyrobisk w poprzek uławicenia,

— niewłaściwego zawału stropu lub źle wykonanej podsadzki.

Wg aktualnie obowiązujących przepisów (ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych) podstawowym kryterium oceny zagrożenia tąpaniami jest możliwość zaistnienia w górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań:

1) wstrząsu górotworu lub

2) odprężenia w wyrobisku lub jego części, lub

3) tąpnięcia w wyrobisku lub jego części

I dalej aktualne przepisy definiują pojęcie wstrząsu, odprężenia i tąpnięcia, które w pewnym uproszczeniu brzmią:

- wstrząsem górotworu jest nagłe wyładowanie energii skumulowanej w górotworze, objawiające się drganiami górotworu, powietrzną falą uderzeniową oraz zjawiskami akustycznymi.

- odprężeniem jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo uszkodzeniu w stopniu nieznacznym

- tąpnięciem jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo  zniszczeniu albo uszkodzeniu w stopniu powodującym całkowitą albo znaczną utratę jego funkcjonalności lub  całkowite albo znaczne pogorszenie bezpieczeństwa jego użytkowania.

 

III. Stopnie zagrożenia pokładów tąpaniami

Na przestrzeni lat zmieniały się przepisy dotyczące stopni zagrożenia tąpaniami. Z tej przyczyny literaturze górniczej można spotkać nieaktualną klasyfikację stopni zagrożenia tąpaniami. Poniżej została podana aktualnie obowiązująca definicja zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

Literatura górnicza podaje różną klasyfikację W celu podania obowiązującej definicji najlepiej jest posłużyć aktualną z Dziennika Ustaw (Dz. U. Nr 94, poz. 841 rozdział 2 z dnia 1 lipca 2002 ze zmianami z Dz. U. z dnia 24 października 2003r.) gdzie jest:

§ 4. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się dwa stopnie zagrożenia tąpaniami.

2. Pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.

3. Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań, jeżeli:

1) dokonano odprężenia pokładu lub jego części:

a) przez wybranie pokładu odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem zawału stropu w odległości nie większej niż 50 m pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem lub

b) przez wybranie pokładu odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej w odległości nie większej niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym pokładem, lub

c) przez pełne wybranie warstwy pokładu odprężanego – w przypadku grubego pokładu – a po dokonaniu tego odprężenia nie zaistniało tąpnięcie albo

d) nie zachowując wymagań określonych w lit. a–c, albo

2) nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części.

4. Skuteczność odprężenia, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. a–c, jest potwierdzana badaniami geofizycznymi prowadzonymi z częstotliwością określoną, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań, przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. d, zaliczenia dokonuje się na podstawie wyników badań geofizycznych oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych pokładu i skał otaczających.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, zaliczenia dokonuje się na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych pokładu i skał otaczających.

7. Odprężeniem pokładu lub jego części są takie zabiegi techniczne w pokładzie lub w jego otoczeniu – w szczególności eksploatacja sąsiednich pokładów – których skutkiem jest pozbawienie tego pokładu zdolności do kumulowania energii lub obniżenie tej zdolności.

8. Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań:

1) jeżeli nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części w sposób określony w ust. 3 pkt 1 lub

2) w którym zaistniało tąpnięcie.

§ 5. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi ustala się dwa stopnie zagrożenia tąpaniami.

2. Złoże lub jego część zbudowane ze skał skłonnych do tąpań jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi podlega zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.

3. Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych, nie zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu o energii nie większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od tego frontu.

4. Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie ostatnich 2 lat nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych, zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu o energii większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od tego frontu.

IV.               Sposoby zapobiegania tąpaniom.

Aby uniknąć zagrożenia tąpaniami:

   prowadzić eksploatację w sposób zapobiegający koncentracji naprężeń,

   odprężyć pokład zagrożony tąpaniami.

 

Koncentracji naprężeń można zapobiec, zachowując następujące podstawowe warunki prowadzenia robót górniczych:

  unikać pozostawiania niewybranych resztek pokładu,

  unikać zbliżania się frontów wybierania do siebie,

  przy zbliżaniu się frontów wybierania do starych zrobów, chodników albo do krawędzi eksploatacji wyżej lub niżej zalegających pokładów o kierunku zbliżonym do tego frontu, należy dostatecznie wcześnie, bo już 40 do 50 m przed starymi zrobami, przed chodnikiem lub krawędzią sąsiedniego pokładu usytuować front wybierania skośnie lub prostopadle do ich kierunków oraz do uskoków i do głównego kierunku łupności,

  unikać nadmiernego rozcinania pokładu wyrobiskami korytarzowymi w pokładach silnie tąpiących,

  stosować właściwy system eksploatacji, przy czym jeżeli to jest możliwe, eksploatację prowadzić z zawałem stropu;

  przy systemach eksploatacji z zawałem stropu przestrzegać regularnego i pełnego zawału skał stropowych, a przy systemach z podsadzką hydrauliczną lub suchą dokładnego oraz terminowego podsadzania zrobów i zbędnych wyrobisk;

  stosować wytrzymałą obudowę wyrobisk i prawidłowo ją wykonywać.

 

Odprężenie pokładu zagrożonego tąpaniami można dokonać przez:

  wcześniejsze wybieranie jednego z sąsiednich pokładów (tzw. pokładu odprężającego) zalegającego w niewielkiej odległości. W pokładzie grubym odprężenie może być dokonane przez czyste wybranie jednej warstwy,

  stosowanie aktywnych środków i metod zwalczania tąpań. Najczęściej stosuje się: strzelanie wstrząsowe, nawadnianie pokładu w celu zapobieżenia powstaniu tąpań.

Systematycznie prowadzone strzelanie wstrząsowo-urabiające i strzelanie wstrząsowe w stropie powodują rozładowanie koncentracji naprężeń w strefach zagrożonych.

Przez nawadnianie pokładu w celu zapobieżenia tąpaniom należy rozumieć wtłaczanie wody pod wysokim ciśnieniem do calizny węglowej dla obniżenia jej naturalnej skłonności do tąpań.

 

 

V. Wybrane przepisy dotyczące zagrożenia tąpaniami

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

Zagrożenie tąpaniami

§ 3. 1. Podstawowym kryterium oceny zagrożenia tąpaniami jest możliwość zaistnienia w górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań:

1) wstrząsu górotworu lub

2) odprężenia w wyrobisku lub jego części, lub

3) tąpnięcia w wyrobisku lub jego części – w wyniku niekorzystnych warunków geologiczno-górniczych w wyrobisku lub jego części lub w jego otoczeniu.

2. Górotworem skłonnym do tąpań jest górotwór, w którym, na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego, kierownik ruchu zakładu górniczego stwierdził możliwość kumulowania energii i jej nagłego wyładowania w momencie zmiany lub zniszczenia struktury górotworu.

3. Skałami skłonnymi do tąpań są skały, w których, na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego, kierownik ruchu zakładu górniczego stwierdził możliwość kumulowania energii i jej nagłego wyładowania w momencie zmiany lub zniszczenia struktury skał.

4. Wstrząsem górotworu jest nagłe wyładowanie energii skumulowanej w górotworze, objawiające się drganiami górotworu, powietrzną falą uderzeniową oraz zjawiskami akustycznymi.

5. Odprężeniem w wyrobisku, zwanym dalej „odprężeniem”, jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo uszkodzeniu w stopniu:

1) niepowodującym utraty jego funkcjonalności lub pogorszenia bezpieczeństwa jego użytkowania albo

2) powodującym:

a) nieznaczną utratę jego funkcjonalności lub

b) nieznaczne pogorszenie bezpieczeństwa jego użytkowania.

6. Tąpnięciem w wyrobisku, zwanym dalej „tąpnięciem”, jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo:

1) zniszczeniu albo

2) uszkodzeniu w stopniu powodującym:

a) całkowitą albo znaczną utratę jego funkcjonalności lub

b) całkowite albo znaczne pogorszenie bezpieczeństwa jego użytkowania.

§ 4. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się dwa stopnie zagrożenia tąpaniami.

2. Pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.

3. Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań, jeżeli:

1) dokonano odprężenia pokładu lub jego części:

a) przez wybranie pokładu odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem zawału stropu w odległości nie większej niż 50 m pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem lub

b) przez wybranie pokładu odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej w odległości nie większej niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym pokładem, lub

c) przez pełne wybranie warstwy pokładu odprężanego – w przypadku grubego pokładu – a po dokonaniu tego odprężenia nie zaistniało tąpnięcie albo

d) nie zachowując wymagań określonych w lit. a–c, albo

2) nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części.

4. Skuteczność odprężenia, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. a–c, jest potwierdzana badaniami geofizycznymi prowadzonymi z częstotliwością określoną, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań, przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. d, zaliczenia dokonuje się na podstawie wyników badań geofizycznych oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych pokładu i skał otaczających.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, zaliczenia dokonuje się na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych pokładu i skał otaczających.

7. Odprężeniem pokładu lub jego części są takie zabiegi techniczne w pokładzie lub w jego otoczeniu – w szczególności eksploatacja sąsiednich pokładów – których skutkiem jest pozbawienie tego pokładu zdolności do kumulowania energii lub obniżenie tej zdolności.

8. Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań:

1) jeżeli nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części w sposób określony w ust. 3 pkt 1 lub

2) w którym zaistniało tąpnięcie.

§ 5. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi ustala się dwa stopnie zagrożenia tąpaniami.

2. Złoże lub jego część zbudowane ze skał skłonnych do tąpań jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi podlega zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.

3. Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych, nie zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu o energii nie większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od tego frontu.

4. Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie ostatnich 2 lat nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych, zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu o energii większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od tego frontu.

§ 6. Dokumentacja, w oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których mowa w § 4 ust. 2 albo § 5 ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia tąpaniami, zawiera:

1) charakterystykę budowy geologicznej przestrzeni, o których mowa w § 4 ust. 2 albo § 5 ust. 2;

2) stwierdzenie zaistnienia podstawowego kryterium oceny zagrożenia tąpaniami oraz innych okoliczności istotnych dla dokonania zaliczenia;

3) propozycję zaliczenia przestrzeni, o których mowa w § 4 ust. 2 albo § 5 ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia tąpaniami, z uzasadnieniem;

4) wyniki przeprowadzonych badań oraz opinię rzeczoznawcy, jeżeli dokonuje się zaliczenia do I stopnia zagrożenia tąpaniami;

5) w przypadku podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny:

a) mapy wyrobisk górniczych w pokładach lub ich częściach, w skali nie mniejszej niż 1:2000, z naniesionymi krawędziami i resztkami pokładów sąsiednich, do odległości stwierdzonego ich wpływu na pokład eksploatowany, jednak nie mniejszej niż 160 m powyżej stropu i 60 m poniżej spągu, oraz naniesionymi propozycjami granic poszczególnych stopni zagrożenia tąpaniami,

b) profile geologiczne pokładu i skał otaczających, przedstawiające sytuację geologiczną do odległości nie mniejszej niż 160 m powyżej stropu i 60 m poniżej spągu;

6) w przypadku podziemnych zakładów górniczych wydobywających rudy miedzi:

a) wyniki badań przeprowadzonych przez rzeczoznawcę oraz opinię rzeczoznawcy określającą klasy skał stropowych i klasy skał spągowych,

b) mapy wyrobisk lub ich części, w skali nie mniejszej niż 1:5000, z naniesionymi propozycjami granic poszczególnych stopni zagrożenia tąpaniami oraz uwidocznionymi zaszłościami eksploatacyjnymi do odległości nie mniejszej niż 400 m od naniesionych propozycji granic poszczególnych stopni zagrożenia tąpaniami,

c) profile geologiczne złoża oraz skał stropowych i skał spągowych.

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

…………………………………………………..

Zagrożenie tąpaniami

§ 245. 1. W zakładach górniczych prowadzących roboty górnicze w warunkach występowania zagrożenia tąpaniami, w celu bieżącej oceny stanu tego zagrożenia organizuje się:

1) służbę do spraw tąpań, w której wyznacza się dyspozytorów-obserwatorów tąpań;

2) kopalnianą stację geofizyki górniczej, kierowaną przez geofizyka górniczego, która prowadzi, dokumentuje i nadzoruje w zakładzie górniczym:

a) wykonywanie bieżącej rejestracji i analizy aktywności sejsmicznej górotworu w aspekcie możliwości jej oddziaływania na wyrobiska górnicze oraz obiekty powierzchniowe,

b) dokonywanie, w zakresie ustalonym przez kierownika ruchu zakładu górniczego, pomiarów:

– własności geomechanicznych złoża i skał otaczających, w tym pomiarów wykonywanych metodami geofizycznymi w otworach wiertniczych,

– sejsmicznych w złożu oraz w skałach otaczających dla oceny występującego w nich stanu naprężeń, w aspekcie oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami,

– elektrooporowych dla oceny stanu spękania, porowatości i innych cech warstw skalnych,

c) badania z zakresu geofizyki inżynierskiej w aspekcie pomiarów, interpretacji i oceny wpływu wstrząsów na obiekty powierzchniowe, w tym badań stref nadkładu w celu określania współczynników amplifikacji drgań gruntu,

d) badania i pomiary geofizyczne inne niż wymienione w lit. a–c;

3) służbę do spraw konserwacji i kontroli urządzeń, sieci teletechnicznych i czujników pomiarowych systemu monitorowania zagrożenia tąpaniami.

2. Obowiązki dyspozytora-obserwatora tąpań, jego kwalifikacje oraz zasady współdziałania z dozorem ruchu zakładu górniczego i odpowiednimi służbami są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

3. Zakres i sposób zwalczania zagrożenia tąpaniami w zakładach górniczych likwidowanych są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§ 246. 1. W trakcie prowadzenia robót górniczych na głębokościach większych niż 400 m w zakładzie górniczym ocenia się możliwość wystąpienia zagrożenia tąpaniami wynikającą:

1) z ciśnienia górotworu, prowadzenia robót górniczych, zaszłości eksploatacyjnych oraz zaburzeń tektonicznych;

2) z budowy górotworu, w szczególności występowania w otoczeniu złoża grubych warstw skał zwięzłych i mocnych;

3) z naturalnej skłonności złoża i skał otaczających do tąpań;

4) ze zjawisk dynamicznych stwierdzonych w wyniku obserwacji.

2. Sposób dokonywania oceny stanu zagrożenia tąpaniami, zwalczania tego zagrożenia, projektowania i prowadzenia robót górniczych w warunkach występowania zagrożenia tąpaniami określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

§ 247. W trakcie projektowania zakładów górniczych lub nowych poziomów w istniejących zakładach górniczych, na podstawie wyników badań oraz doświadczeń w eksploatacji złoża lub pokładu w sąsiednich zakładach górniczych określa się aktualny i przewidywany stan zagrożenia tąpaniami tego złoża, pokładu lub jego części.

§ 248. Roboty górnicze w zakładzie górniczym eksploatującym złoże, pokład lub jego części zagrożone tąpaniami projektuje się i prowadzi w sposób ograniczający powstawanie nadmiernej koncentracji naprężeń w górotworze.

§ 249. 1. Eksploatację pokładu lub złoża zagrożonego tąpaniami prowadzi się bez pozostawiania resztek zdolnych do koncentracji i przenoszenia naprężeń.

2. Resztek, o których mowa w ust. 1, nie pozostawia się w pokładach węgla niezagrożonych tąpaniami, jeżeli mogłoby to mieć wpływ na pokłady zagrożone tąpaniami.

3. Pozostawienie resztek, o których mowa w ust. 1 i 2, jest dopuszczalne pod warunkiem określenia przez kierownika ruchu zakładu górniczego dodatkowych zasad bezpiecznego prowadzenia robót górniczych w strefach ich możliwego oddziaływania.

§ 250. Prowadzenie robót górniczych w złożu, w pokładzie lub w jego częściach oraz między sąsiednimi zakładami górniczymi koordynuje się w zakresie możliwych wpływów i wzajemnego ich oddziaływania.

§ 251. W trakcie projektowania zakładów górniczych lub nowych poziomów w istniejących zakładach górniczych uwzględnia się możliwość czystego wybrania filarów ochronnych.

§ 252. 1. W trakcie prowadzenia robót górniczych w złożu, w pokładzie lub w jego części zagrożonych tąpaniami na bieżąco dokonuje się analizy i oceny stanu tego zagrożenia.

2. W przypadku stwierdzenia wzrostu stanu zagrożenia tąpaniami stosuje się metody i środki likwidacji tego zagrożenia oraz metody i środki kontroli skuteczności zastosowanej profilaktyki.

3. Jeżeli środki, o których mowa w ust. 2, nie obniżają istniejącego stanu zagrożenia, roboty górnicze w wyrobisku związane z jego postępem wstrzymuje się do czasu podjęcia skuteczniejszych środków profilaktycznych lub wprowadzenia zmian w technologii prowadzenia robót górniczych.

§ 253. W wyrobiskach wykonanych w złożach, w pokładach lub w ich częściach zagrożonych tąpaniami, w których wyznaczono strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami, przy wejściu do stref instaluje się urządzenia ogólnozakładowej łączności telefonicznej.

§ 254. Główne wyrobiska udostępniające pokład węgla lub wiązkę pokładów węgla zagrożonych tąpaniami wykonuje się w strukturze kamiennej.

§ 255. Wybieranie pokładów węgla zagrożonych tąpaniami prowadzi się systemami ścianowymi. Stosowanie innego systemu wybierania jest dopuszczalne po otrzymaniu pozytywnej opinii rzeczoznawcy.

§ 256. W zakładach górniczych eksploatujących pokłady węgla zagrożone tąpaniami nie dopuszcza się do krzyżowania, wyprzedzania lub mijania frontów eksploatacyjnych w pokładach zalegających we wzajemnej odległości mniejszej niż 200 m.

§ 257. 1. Jeżeli warunki geologiczne na to pozwalają, pokłady węgla lub ich części zaliczone do II stopnia zagrożenia tąpaniami odpręża się przez uprzednie wybranie pokładu odprężającego lub warstwy odprężającej.

2. W przypadku wybierania grubego pokładu węgla warstwami w ścianach prowadzonych w pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami, wysokość pierwszej wybieranej warstwy odprężającej wynosi nie więcej niż 3 m.

§ 258. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami rozpiętość utrzymywanego wyrobiska ścianowego wynosi nie więcej niż:

1) 6 m – w przypadku wybierania pokładu z zawałem stropu, licząc od ociosu węglowego ściany do linii zawału;

2) 7 m – w przypadku wybierania pokładu z podsadzką suchą, licząc od ociosu węglowego ściany do linii szczelnej podsadzki;

3) 10 m – w przypadku wybierania pokładu z podsadzką hydrauliczną, licząc od ociosu węglowego ściany do linii szczelnej podsadzki.

§ 259. Dopuszcza się stosowanie obudowy drewnianej w polu przeznaczonym do podsadzania w ścianach podsadzkowych z obudową zmechanizowaną.

§ 260. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami:

1) stosowanie obudowy zasadniczej ze stojakami drewnianymi w przecinkach ścianowych,

2) wykonywanie wyrobisk korytarzowych w polu wybiegu ściany – jest niedopuszczalne.

2. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami wykonywanie osadników w węglu jest dopuszczalne wyłącznie w:

1) ostatnim przewidzianym do eksploatacji lub w najniższym przewidzianym do eksploatacji pokładzie zagrożonym tąpaniami;

2) pokładzie, którego części nie mają wpływu na pokłady sąsiednie;

3) bezpośrednim sąsiedztwie uskoków o dużych zrzutach.

§ 261. 1. Odległość, w jakiej likwiduje się wyrobiska w polu wybiegu ściany lub wyłącza je z ruchu zakładu górniczego, jest określana przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Odległość, o której mowa w ust. 1, jest mierzona od frontu ściany.

§ 262. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami wyrobiska korytarzowe prowadzone równolegle do krawędzi eksploatacji muszą znajdować się poza strefą oddziaływania tych krawędzi.

2. W przypadku gdy długość odcinka drążonego wyrobiska w strefie oddziaływania krawędzi eksploatacji wynosi nie więcej niż 100 m, wykonywanie wyrobiska korytarzowego w tej strefie jest dopuszczalne na warunkach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§ 263. W przypadku prowadzenia wyrobisk korytarzowych na zbicie w złożu, w pokładzie lub w jego części, zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami, jednoczesne prowadzenie przodków zatrzymuje się w odległości nie mniejszej niż 50 m od siebie.

§ 264. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami w wyrobiskach korytarzowych stosuje się stalową obudowę podatną lub obudowę z ograniczoną podatnością.

2. W przypadku drążenia wyrobiska korytarzowego w poprzek uławicenia grubego pokładu węgla zaliczonego do II stopnia zagrożenia tąpaniami stosuje się obudowę zamkniętą lub obudowę odpowiednio wzmocnioną.

3. W przypadku stwierdzenia wyraźnego wzrostu zagrożenia tąpaniami w wyrobisku korytarzowym drążonym kombajnem urabianie kombajnem w pokładach węgla wstrzymuje się. Wznowienie urabiania kombajnem może nastąpić po likwidacji lub ograniczeniu tego zagrożenia.

§ 265. W trakcie wybierania złoża rud miedzi lub jego części zagrożonej tąpaniami:

1) eksploatację rudy miedzi projektuje się w sposób zapewniający utrzymywanie filarów międzykomorowych w fazie wytrzymałości pozniszczeniowej;

2) w przypadku wybierania złoża wzdłuż zrobów, front wybierkowy prowadzi się w sąsiedztwie tych zrobów w sposób zapewniający wyprzedzanie przez niego pozostałej części frontu;

3) stosuje się zasadę sukcesywnego upodatniania calizny wzdłuż dróg dojazdowych do wyrobisk wybierkowych, w szczególności w sąsiedztwie zrobów;

4) nie pozostawia się filarów oporowych; w przypadku zaistnienia konieczności pozostawienia filara oporowego jego szerokość wynosi nie mniej niż 350 m, z wyjątkiem sytuacji, gdy calizna w filarze oporowym została upodatniona.

§ 266. W części złoża rud miedzi zaliczonego do II stopnia zagrożenia tąpaniami równoczesne wykonywanie w odległości do 200 m przed frontem wybierkowym wyrobisk usytuowanych równolegle do prowadzonego frontu jest niedopuszczalne.

§ 267. W części złoża rud miedzi zaliczonego do II stopnia zagrożenia tąpaniami osadniki lokalizuje się i wykonuje w sposób uniemożliwiający pozostawanie po zakończeniu eksploatacji danej części złoża resztek calizny między tymi osadnikami a zrobami.

§ 268. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi w wyrobiskach prowadzonych w obrębie frontów eksploatacyjnych zasady wykonywania oraz koordynacji robót strzałowych są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego na podstawie opinii zespołu, o którym mowa w § 240 ust. 2.

§ 269. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi miejsca zainstalowania urządzeń łączności w strefach szczególnego zagrożenia tąpaniami są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

 

Zebrał i opracował: Czesław Zając                                         luty 2005 r.  wrzesień 2018

VI.               Bibliografia:

-Bielewicz. T, Prus B., Górnictwo, Wydawnictwo Śląsk 1984 r.

- Chudek M., Wilczyński S., Żyliński R., Podstawy górnictwa, Wydawnictwo Śląsk 1977 r.

- Poradnik górnika, Wydawnictwo Śląsk 1972 r.

- Korman J.  Górnictwo Wydawnictwo Śląsk 1972 r.

- Kozłowski B. Zagrożenie Wyrzutami Gazów i Skał w górnictwie węglowym  Warszawa – Kraków 1980 r.

- Gil H., Świdziński A. Wyrzuty gazowo-skalne w kopalniach podziemnych Gliwice 1982 r.

- Dzienniki Ustaw