Spis treści:
III. Stopnie
zagrożenia pokładów tąpaniami
IV. Sposoby
zapobiegania tąpaniom.
V. Wybrane
przepisy dotyczące zagrożenia tąpaniami
Tąpaniami
nazywamy zjawiska, podczas których następuje gwałtowne zniszczenie struktury
skał otaczających wyrobisko na skutek przekroczenia ich wytrzymałości.
Objawiają się dynamicznym przemieszczaniem gruzu skalnego do wyrobiska, któremu
towarzyszy huk z podmuchem powietrza i wstrząs.
Tąpania są sygnalizowane wyciskaniem spągu, zwiększonym wychodem zwiercin podczas wiercenia otworów, łamaniem obudowy, trzaskami węgla oraz szmerami w górotworze.
W zależności od miejsca wystąpienia tąpnięcia mogą być spągowe, pokładowe i stropowe.
Aby nastąpiło tąpnięcie są potrzebne dwa czynniki: duże
ciśnienie górotworu oraz skały muszą posiadać skłonność do tąpań.
Skłonnością skał do tąpań nazywa się ich zdolność do akumulowania dużej ilości energii sprężystej i nagłego jej wyzwalania w chwili przekroczenia granicy wytrzymałości skał. Np. łupek ilasty oraz odmiana petrograficzna węgla zwana fuzytem, mogą być przy dużym ciśnieniu rozgniecione w sposób spokojny bez objawów towarzyszących tąpaniom. Duryt natomiast, będący twardą odmianą węgla, oraz piaskowiec przy zgniataniu pękają w sposób gwałtowny, właściwy tąpnięciu.
Występowanie tąpań związane jest z pewnymi warunkami
naturalnymi złoża, jak również warunkami górniczymi, wytworzonymi
przez eksploatację.
Do warunków
naturalnych mających wpływ na występowanie tąpań zalicza się:
— głębokość zalegania złoża,
— dużą skłonność niektórych skał do tąpań,
— obecność mocnych warstw w stropie pokładu a także w jego spągu,
— zaburzenia tektoniczne w budowie złoża np. niecki, nasunięcia, uskoki, zmiany upadu i inne).
Do najważniejszych
warunków górniczych powodujących tąpania należą:
1. Koncentracja naprężeń, która może występować:
— w pozostawionych resztkach eksploatowanego pokładu tąpiącego,
— w partiach pokładu tąpiącego, leżących pod lub nad pozostawionymi resztkami w sąsiednich pokładach,
— pod lub nad krawędziami eksploatacji,
— przy nadmiernym zgęszczeniu frontów eksploatacji,
— przy równoczesnym prowadzeniu eksploatacji w kilku pokładach, w partiach leżących nad sobą, zwłaszcza w przypadku różnych kierunków eksploatacji.
2. Osłabienie calizny węglowej na skutek:
— nadmiernego rozcięcia złoża chodnikami,
— nadmiernie rozwiniętego frontu eksploatacji,
— zbyt intensywnego postępu eksploatacji,
— prowadzenia wyrobisk w poprzek uławicenia,
— niewłaściwego zawału stropu lub źle wykonanej podsadzki.
Wg aktualnie obowiązujących przepisów (ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych) podstawowym kryterium oceny zagrożenia tąpaniami jest możliwość zaistnienia w górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań:
1) wstrząsu górotworu lub
2) odprężenia w wyrobisku lub jego części, lub
3) tąpnięcia w wyrobisku lub jego części
I dalej aktualne przepisy definiują pojęcie wstrząsu, odprężenia i tąpnięcia, które w pewnym uproszczeniu brzmią:
- wstrząsem górotworu jest nagłe wyładowanie energii skumulowanej w górotworze, objawiające się drganiami górotworu, powietrzną falą uderzeniową oraz zjawiskami akustycznymi.
- odprężeniem jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo uszkodzeniu w stopniu nieznacznym
- tąpnięciem jest zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo zniszczeniu albo uszkodzeniu w stopniu powodującym całkowitą albo znaczną utratę jego funkcjonalności lub całkowite albo znaczne pogorszenie bezpieczeństwa jego użytkowania.
Na przestrzeni lat zmieniały się przepisy dotyczące stopni zagrożenia tąpaniami. Z tej przyczyny literaturze górniczej można spotkać nieaktualną klasyfikację stopni zagrożenia tąpaniami. Poniżej została podana aktualnie obowiązująca definicja zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
Literatura górnicza podaje różną klasyfikację W celu podania obowiązującej definicji najlepiej jest posłużyć aktualną z Dziennika Ustaw (Dz. U. Nr 94, poz. 841 rozdział 2 z dnia 1 lipca 2002 ze zmianami z Dz. U. z dnia 24 października 2003r.) gdzie jest:
§ 4. 1. W podziemnych
zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się dwa stopnie
zagrożenia tąpaniami.
2. Pokład lub jego
część w górotworze skłonnym do tąpań jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach
górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega zaliczeniu do jednego z dwóch
stopni zagrożenia tąpaniami.
3. Do I stopnia
zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do
tąpań, jeżeli:
1) dokonano odprężenia
pokładu lub jego części:
a) przez wybranie pokładu odprężającego lub
jego warstwy z zastosowaniem zawału stropu w odległości nie większej niż 50 m
pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem lub
b) przez wybranie pokładu odprężającego lub
jego warstwy z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej w odległości nie większej
niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym pokładem, lub
c) przez pełne wybranie warstwy pokładu
odprężanego – w przypadku grubego pokładu – a po dokonaniu tego odprężenia nie
zaistniało tąpnięcie albo
d) nie zachowując wymagań określonych w lit. a–c, albo
2) nie dokonano
odprężenia pokładu lub jego części.
4. Skuteczność
odprężenia, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. a–c, jest potwierdzana badaniami geofizycznymi prowadzonymi
z częstotliwością określoną, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw
tąpań, przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
5. W przypadku, o
którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. d, zaliczenia
dokonuje się na podstawie wyników badań geofizycznych oraz opinii rzeczoznawcy
dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych pokładu i skał otaczających.
6. W przypadku, o
którym mowa w ust. 3 pkt 2, zaliczenia dokonuje się
na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej istniejących
warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych
pokładu i skał otaczających.
7. Odprężeniem pokładu
lub jego części są takie zabiegi techniczne w pokładzie lub w jego otoczeniu –
w szczególności eksploatacja sąsiednich pokładów – których skutkiem jest
pozbawienie tego pokładu zdolności do kumulowania energii lub obniżenie tej
zdolności.
8. Do II stopnia
zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w górotworze skłonnym do
tąpań:
1) jeżeli nie dokonano
odprężenia pokładu lub jego części w sposób określony w ust. 3 pkt 1 lub
2) w którym zaistniało
tąpnięcie.
§ 5. 1. W podziemnych
zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi ustala się dwa stopnie
zagrożenia tąpaniami.
2. Złoże lub jego
część zbudowane ze skał skłonnych do tąpań jest przestrzenią, która w
podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi podlega zaliczeniu
do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.
3. Do I stopnia
zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał
skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych
określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie nieprzerwanej eksploatacji
tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych,
nie zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu o energii nie większej
niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki
złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od tego frontu.
4. Do II stopnia
zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane ze skał
skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał spągowych
określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie ostatnich 2 lat
nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych
warunkach geologiczno-górniczych, zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs
górotworu o energii większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie
frontu rozcinki złoża lub jego części lub w
odległości do 400 m od tego frontu.
Aby uniknąć zagrożenia tąpaniami:
▬ prowadzić eksploatację w sposób zapobiegający koncentracji naprężeń,
▬ odprężyć pokład zagrożony tąpaniami.
Koncentracji naprężeń można zapobiec, zachowując następujące podstawowe warunki prowadzenia robót górniczych:
▬ unikać pozostawiania niewybranych resztek pokładu,
▬ unikać zbliżania się frontów wybierania do siebie,
▬ przy zbliżaniu się frontów wybierania do starych zrobów,
chodników albo do krawędzi eksploatacji wyżej lub niżej zalegających pokładów o
kierunku zbliżonym do tego frontu, należy dostatecznie wcześnie, bo już 40 do
▬ unikać nadmiernego rozcinania pokładu wyrobiskami korytarzowymi w pokładach silnie tąpiących,
▬ stosować właściwy system eksploatacji, przy czym jeżeli to jest możliwe, eksploatację prowadzić z zawałem stropu;
▬ przy systemach eksploatacji z zawałem stropu przestrzegać regularnego i pełnego zawału skał stropowych, a przy systemach z podsadzką hydrauliczną lub suchą dokładnego oraz terminowego podsadzania zrobów i zbędnych wyrobisk;
▬ stosować wytrzymałą obudowę wyrobisk i prawidłowo ją wykonywać.
Odprężenie pokładu zagrożonego tąpaniami można dokonać przez:
▬ wcześniejsze wybieranie jednego z sąsiednich pokładów (tzw. pokładu odprężającego) zalegającego w niewielkiej odległości. W pokładzie grubym odprężenie może być dokonane przez czyste wybranie jednej warstwy,
▬ stosowanie aktywnych środków i metod zwalczania tąpań. Najczęściej stosuje się: strzelanie wstrząsowe, nawadnianie pokładu w celu zapobieżenia powstaniu tąpań.
Systematycznie prowadzone strzelanie wstrząsowo-urabiające i strzelanie wstrząsowe w stropie powodują rozładowanie koncentracji naprężeń w strefach zagrożonych.
Przez nawadnianie pokładu w celu zapobieżenia tąpaniom należy rozumieć wtłaczanie wody pod wysokim ciśnieniem do calizny węglowej dla obniżenia jej naturalnej skłonności do tąpań.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z
dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
Zagrożenie tąpaniami
§ 3. 1.
Podstawowym kryterium oceny zagrożenia tąpaniami jest możliwość zaistnienia w
górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań:
1)
wstrząsu górotworu lub
2)
odprężenia w wyrobisku lub jego części, lub
3)
tąpnięcia w wyrobisku lub jego części – w wyniku niekorzystnych warunków
geologiczno-górniczych w wyrobisku lub jego części lub w jego otoczeniu.
2.
Górotworem skłonnym do tąpań jest górotwór, w którym, na podstawie wyników
badań oraz opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego, kierownik
ruchu zakładu górniczego stwierdził możliwość kumulowania energii i jej nagłego
wyładowania w momencie zmiany lub zniszczenia struktury górotworu.
3.
Skałami skłonnymi do tąpań są skały, w których, na podstawie wyników badań oraz
opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego, kierownik ruchu zakładu
górniczego stwierdził możliwość kumulowania energii i jej nagłego wyładowania w
momencie zmiany lub zniszczenia struktury skał.
4.
Wstrząsem górotworu jest nagłe wyładowanie energii skumulowanej w górotworze,
objawiające się drganiami górotworu, powietrzną falą uderzeniową oraz zjawiskami
akustycznymi.
5.
Odprężeniem w wyrobisku, zwanym dalej „odprężeniem”, jest zjawisko dynamiczne
spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część
uległo uszkodzeniu w stopniu:
1)
niepowodującym utraty jego funkcjonalności lub pogorszenia bezpieczeństwa jego
użytkowania albo
2)
powodującym:
a) nieznaczną utratę jego
funkcjonalności lub
b) nieznaczne pogorszenie
bezpieczeństwa jego użytkowania.
6.
Tąpnięciem w wyrobisku, zwanym dalej „tąpnięciem”, jest zjawisko dynamiczne spowodowane
wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego część uległo:
1)
zniszczeniu albo
2)
uszkodzeniu w stopniu powodującym:
a) całkowitą albo znaczną utratę
jego funkcjonalności lub
b) całkowite albo znaczne
pogorszenie bezpieczeństwa jego użytkowania.
§ 4. 1.
W podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się
dwa stopnie zagrożenia tąpaniami.
2.
Pokład lub jego część w górotworze skłonnym do tąpań jest przestrzenią, która w
podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega
zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.
3.
Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w
górotworze skłonnym do tąpań, jeżeli:
1)
dokonano odprężenia pokładu lub jego części:
a) przez wybranie pokładu
odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem zawału stropu w odległości nie
większej niż 50 m pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem lub
b) przez wybranie pokładu
odprężającego lub jego warstwy z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej w
odległości nie większej niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym
pokładem, lub
c) przez pełne wybranie warstwy
pokładu odprężanego – w przypadku grubego pokładu – a po dokonaniu tego
odprężenia nie zaistniało tąpnięcie albo
d) nie zachowując wymagań
określonych w lit. a–c, albo
2)
nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części.
4.
Skuteczność odprężenia, o którym mowa w ust. 3 pkt 1
lit. a–c, jest potwierdzana badaniami geofizycznymi
prowadzonymi z częstotliwością określoną, na podstawie opinii kopalnianego
zespołu do spraw tąpań, przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
5.
W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1 lit. d,
zaliczenia dokonuje się na podstawie wyników badań geofizycznych oraz opinii
rzeczoznawcy dotyczącej istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz
własności geomechanicznych pokładu i skał
otaczających.
6.
W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, zaliczenia
dokonuje się na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy dotyczącej
istniejących warunków geologiczno-górniczych oraz własności geomechanicznych
pokładu i skał otaczających.
7.
Odprężeniem pokładu lub jego części są takie zabiegi techniczne w pokładzie lub
w jego otoczeniu – w szczególności eksploatacja sąsiednich pokładów – których
skutkiem jest pozbawienie tego pokładu zdolności do kumulowania energii lub
obniżenie tej zdolności.
8.
Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokład lub jego część w
górotworze skłonnym do tąpań:
1)
jeżeli nie dokonano odprężenia pokładu lub jego części w sposób określony w
ust. 3 pkt 1 lub
2)
w którym zaistniało tąpnięcie.
§ 5. 1.
W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi ustala się dwa
stopnie zagrożenia tąpaniami.
2.
Złoże lub jego część zbudowane ze skał skłonnych do tąpań jest przestrzenią,
która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi podlega
zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia tąpaniami.
3.
Do I stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane
ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał
spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie nieprzerwanej
eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych warunkach
geologiczno-górniczych, nie zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs górotworu
o energii nie większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie frontu rozcinki złoża lub jego części lub w odległości do 400 m od
tego frontu.
4.
Do II stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się złoże lub jego część, zbudowane
ze skał skłonnych do tąpań, z uwzględnieniem klas skał stropowych i klas skał
spągowych określonych w opinii rzeczoznawcy, jeżeli w okresie ostatnich 2 lat
nieprzerwanej eksploatacji tego złoża lub jego części, w niezmienionych
warunkach geologiczno-górniczych, zaistniało tąpnięcie lub zaistniał wstrząs
górotworu o energii większej niż 107 J, zlokalizowany w rejonie
frontu rozcinki złoża lub jego części lub w
odległości do 400 m od tego frontu.
§ 6.
Dokumentacja, w oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których
mowa w § 4 ust. 2 albo § 5 ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia
tąpaniami, zawiera:
1)
charakterystykę budowy geologicznej przestrzeni, o których mowa w § 4 ust. 2
albo § 5 ust. 2;
2)
stwierdzenie zaistnienia podstawowego kryterium oceny zagrożenia tąpaniami oraz
innych okoliczności istotnych dla dokonania zaliczenia;
3)
propozycję zaliczenia przestrzeni, o których mowa w § 4 ust. 2 albo § 5 ust. 2,
do odpowiedniego stopnia zagrożenia tąpaniami, z uzasadnieniem;
4)
wyniki przeprowadzonych badań oraz opinię rzeczoznawcy, jeżeli dokonuje się
zaliczenia do I stopnia zagrożenia tąpaniami;
5)
w przypadku podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny:
a)
mapy wyrobisk górniczych w pokładach lub ich częściach, w skali nie mniejszej
niż 1:2000, z naniesionymi krawędziami i resztkami
pokładów sąsiednich, do odległości stwierdzonego ich wpływu na pokład
eksploatowany, jednak nie mniejszej niż 160 m powyżej stropu i 60 m poniżej spągu,
oraz naniesionymi propozycjami granic poszczególnych stopni zagrożenia
tąpaniami,
b) profile geologiczne pokładu i
skał otaczających, przedstawiające sytuację geologiczną do odległości nie
mniejszej niż 160 m powyżej stropu i 60 m poniżej spągu;
6)
w przypadku podziemnych zakładów górniczych wydobywających rudy miedzi:
a) wyniki badań przeprowadzonych
przez rzeczoznawcę oraz opinię rzeczoznawcy określającą klasy skał stropowych i
klasy skał spągowych,
b)
mapy wyrobisk lub ich części, w skali nie mniejszej niż
1:5000, z naniesionymi propozycjami granic poszczególnych stopni
zagrożenia tąpaniami oraz uwidocznionymi zaszłościami eksploatacyjnymi do
odległości nie mniejszej niż 400 m od naniesionych propozycji granic
poszczególnych stopni zagrożenia tąpaniami,
c) profile geologiczne złoża oraz
skał stropowych i skał spągowych.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII z dnia
23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia
ruchu podziemnych zakładów górniczych
…………………………………………………..
Zagrożenie tąpaniami
§ 245. 1. W zakładach górniczych prowadzących roboty górnicze w
warunkach występowania zagrożenia tąpaniami, w celu bieżącej oceny stanu tego
zagrożenia organizuje się:
1) służbę do spraw tąpań,
w której wyznacza się dyspozytorów-obserwatorów tąpań;
2) kopalnianą stację
geofizyki górniczej, kierowaną przez geofizyka górniczego, która prowadzi,
dokumentuje i nadzoruje w zakładzie górniczym:
a) wykonywanie bieżącej rejestracji i analizy aktywności sejsmicznej
górotworu w aspekcie możliwości jej oddziaływania na wyrobiska górnicze oraz
obiekty powierzchniowe,
b) dokonywanie, w zakresie ustalonym przez kierownika ruchu
zakładu górniczego, pomiarów:
– własności geomechanicznych złoża i skał otaczających, w tym pomiarów
wykonywanych metodami geofizycznymi w otworach wiertniczych,
– sejsmicznych w złożu
oraz w skałach otaczających dla oceny występującego w nich stanu naprężeń, w
aspekcie oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami,
– elektrooporowych dla
oceny stanu spękania, porowatości i innych cech warstw skalnych,
c) badania z zakresu geofizyki inżynierskiej w aspekcie pomiarów,
interpretacji i oceny wpływu wstrząsów na obiekty powierzchniowe, w tym badań
stref nadkładu w celu określania współczynników amplifikacji drgań gruntu,
d) badania i pomiary geofizyczne inne niż wymienione w lit. a–c;
3) służbę do spraw
konserwacji i kontroli urządzeń, sieci teletechnicznych i czujników pomiarowych
systemu monitorowania zagrożenia tąpaniami.
2. Obowiązki
dyspozytora-obserwatora tąpań, jego kwalifikacje oraz zasady współdziałania z
dozorem ruchu zakładu górniczego i odpowiednimi służbami są określane przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
3. Zakres i sposób
zwalczania zagrożenia tąpaniami w zakładach górniczych likwidowanych są
określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§ 246. 1. W trakcie prowadzenia robót górniczych na głębokościach
większych niż 400 m w zakładzie górniczym ocenia się możliwość wystąpienia
zagrożenia tąpaniami wynikającą:
1) z ciśnienia górotworu,
prowadzenia robót górniczych, zaszłości eksploatacyjnych oraz zaburzeń
tektonicznych;
2) z budowy górotworu, w
szczególności występowania w otoczeniu złoża grubych warstw skał zwięzłych i
mocnych;
3) z naturalnej
skłonności złoża i skał otaczających do tąpań;
4) ze zjawisk
dynamicznych stwierdzonych w wyniku obserwacji.
2. Sposób dokonywania
oceny stanu zagrożenia tąpaniami, zwalczania tego zagrożenia, projektowania i
prowadzenia robót górniczych w warunkach występowania zagrożenia tąpaniami
określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.
§ 247. W trakcie projektowania zakładów górniczych lub nowych poziomów
w istniejących zakładach górniczych, na podstawie wyników badań oraz
doświadczeń w eksploatacji złoża lub pokładu w sąsiednich zakładach górniczych
określa się aktualny i przewidywany stan zagrożenia tąpaniami tego złoża,
pokładu lub jego części.
§ 248. Roboty górnicze w zakładzie górniczym eksploatującym złoże,
pokład lub jego części zagrożone tąpaniami projektuje się i prowadzi w sposób
ograniczający powstawanie nadmiernej koncentracji naprężeń w górotworze.
§ 249. 1. Eksploatację pokładu lub złoża zagrożonego tąpaniami prowadzi
się bez pozostawiania resztek zdolnych do koncentracji i przenoszenia naprężeń.
2. Resztek, o których
mowa w ust. 1, nie pozostawia się w pokładach węgla niezagrożonych tąpaniami,
jeżeli mogłoby to mieć wpływ na pokłady zagrożone tąpaniami.
3. Pozostawienie resztek,
o których mowa w ust. 1 i 2, jest dopuszczalne pod warunkiem określenia przez
kierownika ruchu zakładu górniczego dodatkowych zasad bezpiecznego prowadzenia
robót górniczych w strefach ich możliwego oddziaływania.
§ 250. Prowadzenie robót górniczych w złożu, w pokładzie lub w jego
częściach oraz między sąsiednimi zakładami górniczymi koordynuje się w zakresie
możliwych wpływów i wzajemnego ich oddziaływania.
§ 251. W trakcie projektowania zakładów górniczych lub nowych poziomów
w istniejących zakładach górniczych uwzględnia się możliwość czystego wybrania
filarów ochronnych.
§ 252. 1. W trakcie prowadzenia robót górniczych w złożu, w pokładzie
lub w jego części zagrożonych tąpaniami na bieżąco dokonuje się analizy i oceny
stanu tego zagrożenia.
2. W przypadku
stwierdzenia wzrostu stanu zagrożenia tąpaniami stosuje się metody i środki
likwidacji tego zagrożenia oraz metody i środki kontroli skuteczności
zastosowanej profilaktyki.
3. Jeżeli środki, o
których mowa w ust. 2, nie obniżają istniejącego stanu zagrożenia, roboty
górnicze w wyrobisku związane z jego postępem wstrzymuje się do czasu podjęcia
skuteczniejszych środków profilaktycznych lub wprowadzenia zmian w technologii
prowadzenia robót górniczych.
§ 253. W wyrobiskach wykonanych w złożach, w pokładach lub w ich
częściach zagrożonych tąpaniami, w których wyznaczono strefy szczególnego
zagrożenia tąpaniami, przy wejściu do stref instaluje się urządzenia
ogólnozakładowej łączności telefonicznej.
§ 254. Główne wyrobiska udostępniające pokład węgla lub wiązkę pokładów
węgla zagrożonych tąpaniami wykonuje się w strukturze kamiennej.
§ 255. Wybieranie pokładów węgla zagrożonych tąpaniami prowadzi się
systemami ścianowymi. Stosowanie innego systemu wybierania jest dopuszczalne po
otrzymaniu pozytywnej opinii rzeczoznawcy.
§ 256. W zakładach górniczych eksploatujących pokłady węgla zagrożone
tąpaniami nie dopuszcza się do krzyżowania, wyprzedzania lub mijania frontów
eksploatacyjnych w pokładach zalegających we wzajemnej odległości mniejszej niż
200 m.
§ 257. 1. Jeżeli warunki geologiczne na to pozwalają, pokłady węgla lub
ich części zaliczone do II stopnia zagrożenia tąpaniami odpręża się przez
uprzednie wybranie pokładu odprężającego lub warstwy odprężającej.
2. W przypadku wybierania
grubego pokładu węgla warstwami w ścianach prowadzonych w pokładach węgla lub w
ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami, wysokość
pierwszej wybieranej warstwy odprężającej wynosi nie więcej niż 3 m.
§ 258. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II stopnia
zagrożenia tąpaniami rozpiętość utrzymywanego wyrobiska ścianowego wynosi nie
więcej niż:
1) 6 m – w przypadku
wybierania pokładu z zawałem stropu, licząc od ociosu węglowego ściany do linii
zawału;
2) 7 m – w przypadku
wybierania pokładu z podsadzką suchą, licząc od ociosu węglowego ściany do
linii szczelnej podsadzki;
3) 10 m – w przypadku wybierania
pokładu z podsadzką hydrauliczną, licząc od ociosu węglowego ściany do linii
szczelnej podsadzki.
§ 259. Dopuszcza się stosowanie obudowy drewnianej w polu przeznaczonym
do podsadzania w ścianach podsadzkowych z obudową zmechanizowaną.
§ 260. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II
stopnia zagrożenia tąpaniami:
1) stosowanie obudowy
zasadniczej ze stojakami drewnianymi w przecinkach ścianowych,
2) wykonywanie wyrobisk
korytarzowych w polu wybiegu ściany – jest niedopuszczalne.
2. W pokładach węgla lub
w ich częściach zaliczonych do II stopnia zagrożenia tąpaniami wykonywanie
osadników w węglu jest dopuszczalne wyłącznie w:
1) ostatnim przewidzianym
do eksploatacji lub w najniższym przewidzianym do eksploatacji pokładzie
zagrożonym tąpaniami;
2) pokładzie, którego
części nie mają wpływu na pokłady sąsiednie;
3) bezpośrednim
sąsiedztwie uskoków o dużych zrzutach.
§ 261. 1. Odległość, w jakiej likwiduje się wyrobiska w polu wybiegu
ściany lub wyłącza je z ruchu zakładu górniczego, jest określana przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
2. Odległość, o której
mowa w ust. 1, jest mierzona od frontu ściany.
§ 262. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II
stopnia zagrożenia tąpaniami wyrobiska korytarzowe prowadzone równolegle do
krawędzi eksploatacji muszą znajdować się poza strefą oddziaływania tych
krawędzi.
2. W przypadku gdy
długość odcinka drążonego wyrobiska w strefie oddziaływania krawędzi
eksploatacji wynosi nie więcej niż 100 m, wykonywanie wyrobiska korytarzowego w
tej strefie jest dopuszczalne na warunkach określonych przez kierownika ruchu
zakładu górniczego.
§ 263. W przypadku prowadzenia wyrobisk korytarzowych na zbicie w
złożu, w pokładzie lub w jego części, zaliczonych do II stopnia zagrożenia
tąpaniami, jednoczesne prowadzenie przodków zatrzymuje się w odległości nie
mniejszej niż 50 m od siebie.
§ 264. 1. W pokładach węgla lub w ich częściach zaliczonych do II
stopnia zagrożenia tąpaniami w wyrobiskach korytarzowych stosuje się stalową
obudowę podatną lub obudowę z ograniczoną podatnością.
2. W przypadku drążenia
wyrobiska korytarzowego w poprzek uławicenia grubego pokładu węgla zaliczonego
do II stopnia zagrożenia tąpaniami stosuje się obudowę zamkniętą lub obudowę
odpowiednio wzmocnioną.
3. W przypadku
stwierdzenia wyraźnego wzrostu zagrożenia tąpaniami w wyrobisku korytarzowym
drążonym kombajnem urabianie kombajnem w pokładach węgla wstrzymuje się.
Wznowienie urabiania kombajnem może nastąpić po likwidacji lub ograniczeniu
tego zagrożenia.
§ 265. W trakcie wybierania złoża rud miedzi lub jego części zagrożonej
tąpaniami:
1) eksploatację rudy
miedzi projektuje się w sposób zapewniający utrzymywanie filarów
międzykomorowych w fazie wytrzymałości pozniszczeniowej;
2) w przypadku wybierania
złoża wzdłuż zrobów, front wybierkowy prowadzi się w sąsiedztwie tych zrobów w
sposób zapewniający wyprzedzanie przez niego pozostałej części frontu;
3) stosuje się zasadę
sukcesywnego upodatniania calizny wzdłuż dróg
dojazdowych do wyrobisk wybierkowych, w szczególności w sąsiedztwie zrobów;
4) nie pozostawia się
filarów oporowych; w przypadku zaistnienia konieczności pozostawienia filara
oporowego jego szerokość wynosi nie mniej niż 350 m, z wyjątkiem sytuacji, gdy
calizna w filarze oporowym została upodatniona.
§ 266. W części złoża rud miedzi zaliczonego do II stopnia zagrożenia
tąpaniami równoczesne wykonywanie w odległości do 200 m przed frontem
wybierkowym wyrobisk usytuowanych równolegle do prowadzonego frontu jest
niedopuszczalne.
§ 267. W części złoża rud miedzi zaliczonego do II stopnia zagrożenia
tąpaniami osadniki lokalizuje się i wykonuje w sposób uniemożliwiający
pozostawanie po zakończeniu eksploatacji danej części złoża resztek calizny
między tymi osadnikami a zrobami.
§ 268. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi w wyrobiskach
prowadzonych w obrębie frontów eksploatacyjnych zasady wykonywania oraz
koordynacji robót strzałowych są określane przez kierownika ruchu zakładu
górniczego na podstawie opinii zespołu, o którym mowa w § 240 ust. 2.
§ 269. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi miejsca
zainstalowania urządzeń łączności w strefach szczególnego zagrożenia tąpaniami
są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
Zebrał i opracował: Czesław Zając luty 2005 r. wrzesień 2018
-Bielewicz. T, Prus B., Górnictwo, Wydawnictwo Śląsk 1984 r.
- Chudek M., Wilczyński S., Żyliński R., Podstawy górnictwa, Wydawnictwo Śląsk 1977 r.
- Poradnik górnika, Wydawnictwo Śląsk 1972 r.
- Korman J. Górnictwo Wydawnictwo Śląsk 1972 r.
- Kozłowski B. Zagrożenie Wyrzutami Gazów i Skał w górnictwie węglowym Warszawa – Kraków 1980 r.
- Gil H., Świdziński A. Wyrzuty gazowo-skalne w kopalniach podziemnych Gliwice 1982 r.
- Dzienniki Ustaw