I. Źródła
przypływu wody do kopalni
2. Dopływ
wody ze zbiorników powierzchniowych.
3. Dopływ
wody z procesów technologicznych.
II. System
odwadniania kopalni
4. Zbiorniki
wodne i komora pomp.
1. Stopnie
zagrożenia wodnego dla zakładów górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól
1. Stopnie zagrożenia wodnego dla
zakładów górniczych wydobywających sól
IV. Zabezpieczenia
przed wdarciem wody do kopalni.
V. Zagrożenia
wodne w przepisach
Prawie do każdej kopalni następuje przypływ wody, którą trzeba ujmować i usuwać, w przeciwnym razie kopalnia zostałaby zatopiona.
Problematyką przypływu wód do
kopalni oraz jej odwadnianiem zajmują się różne służby, które w tym zakresie
powinny ze sobą ściśle współpracować. Rozpoznanie źródeł dopływu wody, jej
jakości oraz pomiary dotyczące wielkości przypływu należą do zadań służby
mierniczo-geologicznej kopalni. Ujęcie wody w miejscu jej wystąpienia i
odprowadzenie do systemu odwadniającego kopalni należy do służb górniczych i
energomechanicznych. Służby te są odpowiedzialne również za utrzymanie i
funkcjonowanie systemu odwadniającego kopalnię. Obecnie do głównych pompowni
kopalń węgla kamiennego dopływa około 700 m3/min wody, co stanowi
około
Wody dopływające do kopalni mogą pochodzić z następujących źródeł:
- z górotworu otaczającego wyrobiska górnicze,
- z otwartych zbiorników powierzchniowych,
- z procesów technologicznych.
Ilość wody dopływającej z górotworu otaczającego wyrobiska zależy od warunków naturalnych i górniczo-technicznych.
Do warunków naturalnych zalicza się:
- rodzaj i hydrogeologiczne własności oraz ciągłość skał oddzielających wyrobiska kopalni od powierzchni, ich ułożenie i wzajemne stosunki przestrzenne,
- wielkość i rozkład opadów w ciągu roku,
- rzeźbę i sposób użytkowania terenu na obszarze górniczym kopalni oraz obszarach przyległych.
Spękania skał oraz uskoki i wymycia są naturalnymi drogami, przez które woda dostaje się w głąb do wyrobisk podziemnych.
Do warunków górniczo-technicznych zalicza się:
- sposób eksploatacji,
- sposób rozcięcia złoża i model przestrzenny kopalni,
- kierunek eksploatacji, szybkość i głębokość eksploatacji,
- wielkość obszaru górniczego kopalni itp.
Ze wzrostem terenu objętego eksploatacją zwiększa się obszar, z którego wody przesiąkają do wyrobisk górniczych. W kopalniach płytkich dopływ wody jest zazwyczaj większy i bardziej zależny od opadów atmosferycznych niż w kopalniach głębokich. Przy intensywnej eksploatacji wzrasta dopływ wody, gdyż górotwór szybciej oddaje do wyrobisk zawarte w nim zasoby wód.
Sposób wybierania ma znaczny wpływ na wielkość dopływu wody z otaczającego górotworu. Wybieranie z zawałem powoduje największe naruszenie, a więc zawalenie i spękanie nadległych warstw, niekiedy aż do powierzchni, może więc stać się powodem bardzo znacznego zwiększenia ilości dopływającej wody. Prowadząc wybieranie z ochroną stropu, np. z podsadzką hydrauliczną, można w znacznym stopniu ograniczyć przypływ wód do kopalni.
Ze zbiorników powierzchniowych woda może przedostawać się do wyrobisk górniczych drogami naturalnymi, a więc przez skały przepuszczalne, przez spękania, szczeliny uskokowe i wymycia lub drogami wytworzonymi sztucznie wskutek zawału i spękania skał w wyniku eksploatacji.
Woda używana jest w kopalni do różnych celów. Duże ilości wody doprowadza się do kopalni z podsadzką hydrauliczną. Woda podsadzkowa zawiera zawiesinę gliny z pylastym piaskiem i może niszczyć pompy, dlatego przed wypompowaniem musi być oczyszczona w osadnikach. Poza tym woda używana jest również do innych celów, np. do hydromechanizacji, gaszenia pożarów, zwalczania zapylenia, wiercenia otworów strzałowych z przepłuczką itp.
System odwadniania kopalni ma za zadanie ujęcie wody w miejscu jej wypływu i odprowadzanie na powierzchnię kopalni.
System odwadniania kopalni składa się z następujących elementów:
- odwadnianie przodkowe,
- odwadniania oddziałowego,
- systemu ścieków,
- zbiorników wodnych i komory pomp wraz z odpowiednią siecią rurociągów.
Polega ono na usuwaniu wody z przodków lub pojedynczych wyrobisk do ścieków bądź też do innych dróg wodnych, którymi woda spływa do zbiorników wodnych oddziałowych lub przyszybowych. Zbiorniki te pełnią jednocześnie funkcję osadników. W odwadnianiu przodkowym stosuje się lekkie pompy przenośne lub stałe, o napędzie pneumatycznym lub elektrycznym (rys.1). Nadają się do pompowania cieczy silnie zanieczyszczonych z dużą zawartością ciał stałych. Dlatego nazywamy je także pompami szlamowymi.
Rys. 1. Wielostopniowa pompa wirowa
Ma ono na celu usuwanie wody z pewnych pól oddziałowych, z których woda nie może samoczynnie spływać do zbiorników głównego odwadniania pod szybem.
Rys. 2. Wielostopniowa pompa wirowa
W odwadnianiu oddziałowym stosuje
się wielostopniowe pompy wirowe napędzane silnikiem elektrycznym (rys. 2) o wydajności kilku m3/min
i wysokości tłoczenia około
Wyrobiska, w których założone są ścieki mają pochylenie w kierunku szybu od 3 do 5‰ dzięki temu woda spływa samoczynnie. Aby woda z podtorza mogła spływać do ścieku, powinno ono być nieco pochylone w kierunku ścieku, w ściance ścieku natomiast muszą być wykonane otwory dla umożliwienia spływu wody do ścieku. Pojemność ścieku powinna być tak dobrana, aby zapewniła swobodny spływ dopływającej do niego wody. Dla ochrony przed zanieczyszczeniem oraz dla umożliwienia ludziom przejścia nakrywa się ściek płytami betonowymi.
W celu pomieszczenia wody doprowadzonej ściekami w rejon szybu oraz oczyszczania jej w pewnym stopniu z mechanicznych zanieczyszczeń przed wypompowaniem na powierzchnię, wykonuje się w pobliżu szybu zbiorniki w postaci chodników wodnych, spełniających również zadanie osadników. Z chodników wodnych woda dopływa pod pompy ustawione w komorze pomp. Komora pomp musi mieć dostęp z szybu i podszybia oraz niezależną wentylację, aby w razie zatopienia kopalni lub pożaru był możliwy dostęp do pomp. Poziom komory pomp powinien znajdować się powyżej poziomu podszybia.
Przykład usytuowania zbiorników wodnych i komory pomp przy szybie przedstawiono na rysunku 2.
Rys. 3. Przekrój przez wyrobiska odwadniania głównego
1 — podszybie, 2 — komora pomp, 3 — kanał
rurowy, 4 — studnia ssąca pompy, 5 — kanały wodne, 6 — zbiorniki wodne
Niezależnie od dopływów normalnych w kopalniach mogą się zdarzyć niespodziewane, zwykle krótkotrwałe, wdarcia wody w dużych ilościach. Ich przyczyną mogą być odsłonięcia wodonośnych uskoków, komór krasowych lub starych zrobów.
Możliwość wdarcia się wody lub
kurzawki do wyrobisk górniczych w ilości, która może zagrozić bezpieczeństwu
załogi lub zakładu górniczego, określa się mianem zagrożenia wodnego.
Stopnie zagrożenia
wodnego.
Przepisy górnicze[1] ustalają trzy stopnie zagrożenia wodnego dla podziemnych zakładach górniczych. Zostały ustalone oddzielnie stopnie zagrożenia wodnego dla kopalń:
▬ wydobywających kopaliny inne niż sól,
▬ wydobywających sól,
▬ prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze.
Do I
stopnia zagrożenia wodnego
zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru
górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni
terenu są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą
izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót
górniczych, lub
2) poziomy wodonośne są izolowane od
istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o miąższości
zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) z poziomów wodonośnych odprowadzono
zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie
umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobiska lub jego części lub wyrobisk, lub
4) podziemne zbiorniki wodne są izolowane od
istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o
miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych.
Do II
stopnia zagrożenia wodnego zalicza
się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru
górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni
terenu oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności
przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zwiększenie zawodnienia
istniejących lub projektowanych wyrobisk lub
2) w stropie lub spągu złoża albo w otaczającym
górotworze, w którym istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom
wodonośny typu porowego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą
izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót
górniczych, lub
3) występują uskoki wodonośne o rozpoznanym
zawodnieniu oraz lokalizacji, lub
4) występują otwory wiertnicze zlikwidowane
nieprawidłowo albo nie ma danych o sposobie likwidacji otworów wiertniczych,
jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub
podziemnych zbiorników wodnych oraz z poziomów wodonośnych do wyrobiska lub
jego części.
Do
III stopnia zagrożenia wodnego
zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru
górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni
terenu oraz podziemne zbiorniki wodne stwarzają możliwość bezpośredniego
zwiększonego, niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się wody do
wyrobiska lub jego części lub
2) w stropie lub spągu złoża albo w części
górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom
wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego,
który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości
zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) w części górotworu, w której istnieje lub
jest projektowane wyrobisko, albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują
zbiorniki wodne pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk lub ich
części, łub
4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie
rozpoznanym zawodnieniu lub lokalizacji, lub
5) jest możliwe wdarcie się wody lub wody z
luźnym materiałem z innych przestrzeni niż określone w pkt 1—4.
Do I
stopnia zagrożenia wodnego
zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru
górniczego, jeżeli występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w
jego otoczeniu zbiornikami wodnymi łub poziomami wodonośnymi uniemożliwiająca
przepływ wód do wyrobiska.
Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach
obszaru górniczego, jeżeli:
1) występuje warstwa
izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi
lub poziomami wodonośnymi lub
2) w złożu występują
naturalne zbiorniki cieczy, a dopływ z nich do wyrobisk lub ich części jest
malejący.
Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach
obszaru górniczego, jeżeli:
1) nie występuje
warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami
wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub
2) warstwy izolujące
nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia ze względu na naruszenie ich
robotami górniczymi.
W celu rozpoznania zagrożenia wodnego przy prowadzeniu wyrobisk wykonuje się otwory wiertnicze:
·
badawcze o długości
minimalnej
·
wyprzedzające
(przedwierty) - minimalna długość
· drenujące - cel stosowania to osuszenie stwierdzonego zbiornika wody.
W przypadku wdarcia się wody do wyrobiska przed zalaniem kopalni chronią nas tamy wodne, od najprostszych filtrujących zbudowanych z okrąglaków do szczelnych (zwanych tamami bezpieczeństwa) rys. 4.
Rys. 4. Tama bezpieczeństwa betonowa z drzwiami stalowymi
Metody zapobiegania zagrożeniu wodnemu:
▬ rozpoznanie zagrożenia badawczymi otworami wiertniczymi lub wyrobiskami korytarzowymi;
▬ określenie technologii bezpiecznego prowadzenia robót w warunkach zagrożenia wodnego;
▬ wiercenie wyprzedzających otworów wiertniczych z prowadzonych wyrobisk rozpoznających objawy zagrożenia wodnego;
▬ odprowadzenie wody otworami drenującymi;
▬ wyznaczenie filarów bezpieczeństwa o minimalnej wielkości 20 m;
▬ budowa tam wodnych;
▬
wyznaczenie dróg ucieczkowych z stanowisk
pracy oraz wyposaża się je w sygnalizację alarmową;
▬ opracowanie planu ewakuacji;
▬
szkolenie załogi.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA
ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r.
w
sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
………………………………………………..
Rozdział 7
Zagrożenie wodne
§24. Podstawowym
kryterium oceny zagrożenia wodnego jest możliwość wystąpienia zwiększonego lub
niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się do istniejącego lub
projektowanego wyrobiska lub jego części: wody, solanki, ługów lub wody z
luźnym materiałem, stwarzającego niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu
zakładu górniczego.
§25. 1. W podziemnych
zakładach górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól ustala się trzy
stopnie zagrożenia wodnego.
2. Złoże lub jego
część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego jest
przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających kopaliny
inne niż sól podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni zagrożenia wodnego.
3. Do I stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w
granicach obszaru górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki
wodne na powierzchni terenu są izolowane od istniejących oraz projektowanych
wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo
prowadzonych robót górniczych, lub
2) poziomy wodonośne
są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o
miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) z poziomów
wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych
ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobiska lub jego części
lub wyrobisk, lub
4) podziemne zbiorniki
wodne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części
warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót
górniczych.
4. Do II stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w
granicach obszaru górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki
wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób
pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować
zwiększenie zawodnienia istniejących lub projektowanych wyrobisk lub
2) w stropie lub spągu
złoża albo w otaczającym górotworze, w którym istnieje lub jest projektowane
wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu porowego, który nie jest izolowany
od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej
bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) występują uskoki
wodonośne o rozpoznanym zawodnieniu oraz lokalizacji, lub
4) występują otwory
wiertnicze zlikwidowane nieprawidłowo albo nie ma danych o sposobie likwidacji
otworów wiertniczych, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z
powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz z poziomów wodonośnych
do wyrobiska lub jego części.
5. Do III stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w
granicach obszaru górniczego, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki
wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne stwarzają możliwość
bezpośredniego zwiększonego, niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia
się wody do wyrobiska lub jego części lub
2) w stropie lub spągu
złoża albo w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane
wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, który nie jest izolowany od złoża
lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo
prowadzonych robót górniczych, lub
3) w części górotworu,
w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, albo w jego bezpośrednim
sąsiedztwie występują zbiorniki wodne pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych
wyrobisk lub ich części, łub
4) występują uskoki
wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu lub lokalizacji, lub
5) jest możliwe
wdarcie się wody lub wody z luźnym materiałem z innych przestrzeni niż
określone w pkt 1—4.
§26. 1. W podziemnych
zakładach górniczych wydobywających sól ustała się trzy stopnie zagrożenia
wodnego.
2. Złoże lub jego
część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego jest
przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól
podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni zagrożenia wodnego.
3. Do I stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w
granicach obszaru górniczego, jeżeli występuje warstwa izolująca między złożem a
występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi łub poziomami wodonośnymi
uniemożliwiająca przepływ wód do wyrobiska.
4. Do II stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w
granicach obszaru górniczego, jeżeli:
1) występuje warstwa
izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi
lub poziomami wodonośnymi lub
2) w złożu występują
naturalne zbiorniki cieczy, a dopływ z nich do wyrobisk lub ich części jest
malejący.
5. Do III stopnia zagrożenia
wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach
obszaru górniczego, jeżeli:
1) nie występuje
warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami
wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub
2) warstwy izolujące
nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia ze względu na naruszenie ich
robotami górniczymi.
2. Wyrobisko łub jego część jest przestrzenią, która w zakładach
prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011
r. — Prawo geologiczne i górnicze podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni
zagrożenia wodnego.
3. Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego
część, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu są izolowane od
istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o
miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych lub
2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych
wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej
bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z
zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie
wyrobiska lub wyrobisk lub ich części, lub
4) podziemne zbiorniki wodne są izolowane od istniejących oraz
projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości
zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych.
4. Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego
część, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne
zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub
przeciekanie, spowodować zwiększenie zawodnienia istniejących lub
projektowanych wyrobisk lub ich części lub
2) w stropie lub spągu złoża albo w części górotworu, w której istnieje
lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu porowego,
który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk lub ich części warstwą izolującą
o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) występują uskoki wodonośne o rozpoznanym zawodnieniu oraz
lokalizacji, lub
4) istnieją otwory wiertnicze zlikwidowane nieprawidłowo albo nie ma
danych o sposobie likwidacji otworów wiertniczych, a otwory te stwarzają
możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych
oraz z poziomów wodonośnych do wyrobiska lub jego części.
5. Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego
część, jeżeli:
1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne
zbiorniki wodne stwarzają możliwość bezpośredniego zwiększonego,
niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się wody do wyrobiska lub
2) w stropie lub spągu złoża albo w otaczającym górotworze, w którym
istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu
szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, który nie
jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości
zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub
3) w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko,
albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne pod ciśnieniem w
stosunku do spągu tych wyrobisk lub ich części, lub
4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu
lub lokalizacji, lub
5) jest możliwe wdarcie się wody lub wody z luźnym materiałem z innych
przestrzeni niż określone w pkt l—4.
§28. 1. W odkrywkowych
zakładach górniczych ustala się dwa stopnie zagrożenia wodnego.
2. Złoże lub jego
część jest przestrzenią, która w odkrywkowych zakładach górniczych podlega
zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia wodnego.
3. Do I stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część, jeżeli jest możliwe:
1) zatopienie
wyrobiska odkrywkowego lub jego części w przypadku zaistnienia gwałtownych
opadów atmosferycznych lub
2) bezpośrednie
wdarcie się wody ze zbiorników lub cieków wodnych znajdujących się na
powierzchni terenu do wyrobiska odkrywkowego, lub
3) wypłynięcie wody ze
skarp lub spągu wyrobiska odkrywkowego w ilości stwarzającej niebezpieczeństwo dla
pracowników lub ruchu zakładu górniczego.
4. Do II stopnia
zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część, jeżeli w tej przestrzeni
zaistniały wcześniej okoliczności określone w ust. 3 pkt 1, 2 lub 3.
§29. Jeżeli w
odkrywkowym zakładzie górniczym istnieją w złożu lub są w nim projektowane
wyrobiska podziemne, dla tej części złoża dokonuje się oceny zagrożenia wodnego
według kryteriów określonych w §25.
§30. Dokumentacja, w
oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których mowa w §25 ust.
2, §26 ust. 2,
§27 ust. 2 albo §28
ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia wodnego, zawiera:
1) charakterystykę
budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych przestrzeni, o których mowa w
§25 ust. 2, §26 ust. 2, §27 ust. 2 albo §28 ust. 2, obejmującą w szczególności
zestawienie oraz opis:
a) podziemnych zbiorników wodnych,
b) otworów
wiertniczych zlikwidowanych nieprawidłowo lub w odniesieniu
do których nie ma danych o sposobie ich likwidacji,
c) uskoków wodonośnych,
d) źródeł zagrożenia wodnego niewymienionych
w lit. a—c
— z których jest
możliwe wdarcie się wody, solanki, ługów lub wody z luźnym materiałem,
stwarzające niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego;
2) analizę wpływu
źródeł zagrożenia wodnego, o których mowa w pkt 1, na prowadzone i projektowane
roboty górnicze;
3) obliczenie oraz
określenie granic proponowanego zaliczenia przestrzeni, o których mowa w §25
ust. 2, §26 ust. 2, §27 ust. 2 albo §28 ust. 2, do odpowiedniego stopnia
zagrożenia wodnego, z uzasadnieniem, a w przypadku podziemnych zbiorników
wodnych — wyznaczenie szerokości stref wokół podziemnych zbiorników wodnych
stwarzających zagrożenie wodne;
4) mapy wyrobisk lub
ich części, w skali nie mniejszej niż 1:10 000, z
wyszczególnionymi źródłami zagrożenia wodnego, o których mowa w pkt 1, oraz
propozycjami granic poszczególnych stopni zagrożenia wodnego;
5) przekroje
hydrogeologiczne;
6) mapy poziomów
wodonośnych stwarzających zagrożenie wodne.
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada
2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu
podziemnych zakładów górniczych
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ENERGII z dnia 23 listopada 2016r.
w
sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych
zakładów górniczych
…………………
Rozdział 7
Zagrożenie wodne
§449. 1. W zakresie
określonym przez geologa górniczego w zakładzie górniczym:
1) dokonuje się:
a) pomiarów dopływu wód do wyrobisk
górniczych — nie rzadziej niż dwa razy w roku,
b) analizy chemicznej wód dopływających do wyrobisk
górniczych — nie rzadziej niż raz w roku;
2) prowadzi się
obserwacje hydrogeologiczne.
2. Na podstawie
analizy, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b, z wycieków w szybach i szybikach
określa się wpływ wód dopływających na materiały, z jakich jest wykonana
obudowa wyrobiska górniczego.
3. Wyniki pomiarów,
analizy i obserwacji, o których mowa w ust. 1, są przedstawiane przez geologa
górniczego zespołowi, o którym mowa w §240 ust. 2.
§450. 1. W zakładzie
górniczym wykonuje się system odwadniania zabezpieczający wyrobiska przed
zatopieniem.
2. System, o którym
mowa w ust. 1, dostosowuje się do przewidywanego dopływu wód.
§451. 1. W trakcie
prowadzenia robót górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach
oraz w innych przestrzeniach w zakładzie górniczym, zaliczonych do II stopnia
zagrożenia wodnego:
1) wyrobiska
eksploatacyjne:
a) prowadzi się wyłącznie w partiach
rozpoznanych wyrobiskami korytarzowymi lub badawczymi otworami wiertniczymi.
b) prowadzone do pola wyprzedza się
wyrobiskami korytarzowymi lub otworami badawczymi na odległość nie mniejszą niż
50 m;
2) stanowiska pracy
określone przez kierownika ruchu zakładu górniczego wyposaża się w sygnalizację
alarmową oraz wyznacza się dla nich drogi ucieczkowe.
2. W trakcie
prowadzenia robót górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach
oraz w innych przestrzeniach w zakładzie górniczym zaliczonych do III stopnia
zagrożenia wodnego poza wymaganiami określonymi w ust. 1:
1) w miejscu stałych
stanowisk pracy instaluje się sygnalizację alarmową oraz wyznacza się drogi
ucieczkowe;
2) opracowuje się plan
ewakuacji wraz z instalacją sygnalizacji alarmowej na wypadek niekontrolowanego
dopływu lub wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym do
wyrobisk górniczych.
3. Szczegółowy zakres
i sposób prowadzenia robót górniczych, o których mowa w ust. 1 i 2, określa się
w technologii bezpiecznego prowadzenia robót.
4. Technologia, o
której mowa w ust. 3, jest opiniowana przez zespół, o którym mowa w 240 ust. 2,
i zatwierdzana przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§452. 1. Drogi
ucieczkowe, o których mowa w 451, oznakowuje się, oświetla oraz wyposaża w
środki łączności w zakresie określonym przez kierownika ruchu zakładu
górniczego.
2. Schematy dróg
ucieczkowych z zagrożonych wyrobisk aktualizuje się i umieszcza w miejscach, w
których dokonuje się podziału pracy.
3. Pracowników
przebywających w rejonach zaliczonych do II albo III stopnia zagrożenia wodnego
szkoli się na temat zagrożenia wodnego, w tym w zakresie sygnalizacji alarmowej
oraz dróg ucieczkowych, sposobu i kierunku wycofywania się w przypadku wdarcia
się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym.
4. Szkolenia, o
których mowa w ust. 3, są prowadzone przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu
zakładu górniczego, wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§453. Tworzenie w
wyrobisku górniczym, w zrobach lub w górotworze zbiornika wodnego mogącego
stanowić zagrożenie dla innych istniejących wyrobisk górniczych lub sąsiednich
zakładów górniczych jest niedopuszczalne.
§454. 1. Wprowadzania
wód do wyrobisk górniczych lub zrobów oraz odwadniania podziemnych zbiorników
wodnych dokonuje się na podstawie projektu technicznego.
2. Projekt techniczny,
o którym mowa w ust. 1, sporządza się zgodne z wymogami, o których mowa w 38
ust 2, określając dodatkowo:
1) warunki
wprowadzania, gromadzenia lub odprowadzania wody z wyrobisk górniczych i
zrobów;
2) zasady prowadzenia
bilansu wodnego.
3. Projekt techniczny,
o którym mowa w ust. 1, jest opiniowany przez zespół, o którym mowa w §240 ust.
2.
4. W przypadku
wprowadzania wód do wyrobisk górniczych lub zrobów w okresie likwidacji zakładu
górniczego lub jego części, projekt techniczny, o którym mowa w ust. 1, jest
opiniowany przez:
1) zespół, o którym
mowa w §240 ust 2;
2) zespoły
rozpoznawania i zwalczania zagrożeń występujących w ruchu zakładu górniczego
sąsiednich zakładów górniczych;
3) rzeczoznawcę do
spraw ruchu zakładu górniczego grupy XVII.
5. Projekt techniczny,
o którym mowa w ust. 1, jest zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu
górniczego.
§455. 1. Otwory
wiertnicze badawcze służące do rozpoznawania warunków wodnych wykonuje się w
przypadku:
1) prowadzenia robót
górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach oraz w innych
przestrzeniach w zakładzie górniczym zaliczonych do III stopnia zagrożenia
wodnego albo niezbadanych;
2) drążenia wyrobiska
w:
a) kierunku podziemnego zbiornika wodnego lub
zawodnionego uskoku, o nierozpoznanym zasięgu w odległości mniejszej niż 100 m.
b) odległości mniejszej niż 50 m od nadkładu
lub wychodni złoża;
3) uzasadnionym
lokalnymi warunkami geologiczno-górniczymi i stanem zagrożenia wodnego.
2. W przypadku
drążenia wyrobiska, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, otwory wiertnicze badawcze, o
których mowa w ust 1, wykonuje się w odstępach określonych przez geologa
górniczego. Długość tych otworów wynosi nie mniej niż ośmiokrotność wysokości
wyrobiska, ale nie mniej niż 25 m.
3. Otwory wiertnicze
badawcze, o których mowa w ust 1:
1) konstruuje się w
sposób umożliwiający dokonywanie pomiarów ciśnienia hydrostatycznego
2) wyposaża się w rurę
obsadową z zasuwą — w przypadku ich wykonywania z wyrobiska górniczego.
4. Szczelność i
wytrzymałość zasuwy, o której mowa w ust. 3 pkt 2, sprawdza się stosując próbę
ciśnieniową przy ciśnieniu co najmniej o 50% wyższym od maksymalnego
spodziewanego ciśnienia.
§456. 1. Otwory
wiertnicze badawcze wykonywane w celu rozpoznania warunków wodnych, po
odwierceniu i dokonaniu badań likwiduje się albo pozostawia dla drenażu.
Pozostawienie otworów wiertniczych badawczych dla drenażu jest dopuszczalne za
zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego.
2. Pozostawione w
wyrobiskach górniczych otwory wiertnicze badawcze zabezpiecza się przed
wypływem gazów.
§457. 1. Wyrobiska, w
których wykonuje się wyprzedzające otwory wiertnicze rozpoznające objawy
zagrożenia wodnego, o długości zapewniającej ciągłe rozpoznanie górotworu na
odległość nie mniejszą niż 4 m są określane przez kierownika ruchu zakładu
górniczego, na wniosek geologa górniczego.
2. Wykonywanie
otworów, o których mowa w ust. 1 oraz w §38, jest niedopuszczalne w granicach
filaru bezpieczeństwa.
§458. 1. Przed
rozpoczęciem prowadzenia robót górniczych w kierunku lub w sąsiedztwie źródła
zagrożenia wodnego:
1) zalicza się
górotwór lub jego część do odpowiedniego stopnia zagrożenia wodnego na zasadach
określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 118 ust. 4 ustawy;
2) odprowadza się
nagromadzoną wodę;
3) geolog górniczy
wyznacza filary bezpieczeństwa o minimalnej wielkości 20 m, które są
ustanawiane i likwidowane na polecenie kierownika ruchu zakładu górniczego.
2. Odprowadzenia
nagromadzonej wody dokonuje się wyłącznie otworami wiertniczymi.
3. Naruszenie filaru
bezpieczeństwa robotami górniczymi, z wyjątkiem otworów wiertniczych
wykonywanych w celu rozpoznania lub likwidacji źródła zagrożenia wodnego, jest
niedopuszczalne.
4. Filaru
bezpieczeństwa nie wyznacza się w przypadku robót górniczych prowadzonych w
kierunku zbiornika wodnego powyżej lustra wody.
5. W przypadku, o
którym mowa w ust. 4, poziom lustra wody w zbiorniku wodnym znajduje się na
wysokości nie większej niż 1,0 m od spągu wyrobiska w
przodku.
§459. 1. W wyrobiskach
zagrożonych wdarciem się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem wykonuje
się tamy wodne lub inne konstrukcje gwarantujące bezpieczne prowadzenie ruchu
zakładu górniczego.
2. O konieczność
wykonania tam wodnych, ich rodzaju, sposobie obsługi i kontroli decyduje
kierownik ruchu zakładu górniczego.
3. Tamę wodną i
konstrukcje, o których mowa w ust. 1, wykonuje się na podstawie projektu
technicznego, który jest zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu
górniczego.
4. W przypadku
projektów technicznych konstrukcji, o których mowa w ust. 1, jest ponadto wymagana
opinia rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego grupy XVII.
§460. 1. Przed tamą
wodną mającą drzwi umieszcza się telefon oraz urządzenie nadawcze do
sygnalizacji alarmowej, którego sygnał jest odbierany w czynnych wyrobiskach
znajdujących się za tą tamą.
2. Pracowników
przebywających w wyrobiskach zagrożonych wdarciem się wody lub mieszaniny wody
z luźnym materiałem szkoli się w zakresie sposobu zamykania tam wodnych
mających drzwi.
§461. Na mapy
przeglądowe wyrobisk górniczych nanosi się, w szczególności:
1) granice zaliczenia
do II albo III stopnia zagrożenia wodnego;
2) filary
bezpieczeństwa
3) uskoki wodonośne;
4) powierzchniowe i
podziemne zbiorniki wodne oraz otwory wiertnicze mogące stanowić zagrożenie dla
wyrobisk górniczych.
§462. 1. Informacje o
stwierdzonych objawach zagrożenia wodnego są przekazywane geologowi górniczemu
przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego w książce zagrożeń
wodnych, o której mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia we wzorze nr 21.
2. O wystąpieniu
wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym powiadamia się
właściwy organ nadzoru górniczego.
§463. Odprowadzanie
wody do wyrobiska lub zrobów sąsiednich zakładów górniczych jest dopuszczalne
po:
1) uzgodnieniu między
kierownikami ruchu tych zakładów górniczych;
2) zaopiniowaniu przez
zespoły, o których mowa w §240 ust 2, tych zakładów górniczych;
3) powiadomieniu
właściwego organu nadzoru górniczego.
Rozdział 3
Urządzenia i układy głównego
odwadniania
§528. 1. W zakładzie
górniczym stosuje się urządzenia i układy głównego odwadniania, umożliwiające
odprowadzenie najwyższego dobowego dopływu wody w czasie nie dłuższym niż 20
godzin.
2. Komory pomp i
rozdzielni zasilających urządzenia głównego odwadniania lokalizuje się w
pobliżu szybów.
3. W rejonie komory
pomp głównego odwadniania znajdują się nie mniej niż dwa niezależne zbiorniki
lub chodniki wodne.
4. Przepisu ust 3 nie
stosuje się na poziomach, z których jest możliwe sprowadzenie wody na niższy
poziom, na którym znajdują się urządzenia odwadniające i zbiorniki lub chodniki
wodne, zapewniające również zmagazynowanie wody sprowadzanej z wyższych
poziomów.
5. Pojemność czynnych
zbiorników lub chodników wodnych zapewnia zgromadzenie wody pochodzącej z nie
mniej niż 12-godzinnego dopływu naturalnego i podsadzki.
6. Zmniejszenie
pojemności zbiorników lub chodników, o których mowa w ust 5, jest dopuszczalne
za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, jeżeli układy głównego
odwadniania umożliwiają odprowadzenie najwyższego dobowego dopływu wody w
czasie nie dłuższym niż 20 godzin. O zmniejszeniu pojemności zbiorników lub
chodników wodnych zawiadamia się właściwy organ nadzoru górniczego.
7. Urządzenia i układy
głównego odwadniania utrzymuje się w stanie zapewniającym ich funkcjonalność.
§529. 1. Komory pomp
głównego odwadniania na poziomach o dopływie wody ponad 1 m3/min
wyposaża się w co najmniej trzy pompy.
2. W przypadku
wyposażenia komory pomp głównego odwadniania w zespoły pomp, minimalną liczbę
pomp w komorze pomp głównego odwadniania oblicza się według wzoru:
i = 2n + 1
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
i
- minimalną liczbę pomp w komorze pomp głównego
odwadniania,
n - liczbę pomp w zespole pomp.
3. W komorze pomp głównego
odwadniania zapewnia się obecność w gotowości ruchowej dwóch:
1) pomp — w przypadku
komory wyposażonej w 3 pompy;
2) zespołów pomp — w
przypadku komory wyposażonej w zespoły pomp.
§530. 1. W komorach
pomp oraz rozdzielni zasilających pompy głównego odwadniania zapewnia się:
1) bezpośrednią
łączność telefoniczną z dyspozytorem ruchu, w sposób uniemożliwiający
wystąpienie przerwy w łączności w przypadku zatapiania poziomu, na którym jest
zlokalizowana komora głównego odwadniania
2) sygnalizację alarmową
zagrożenia wodnego przekroczenia najwyższego dopuszczalnego poziomu wody w
rząpiu komory pomp oraz w zbiorniku lub chodniku wodnym.
2. Komory, o których
mowa w ust. 1, zabezpiecza się przed wdarciem się wody powodującym
unieruchomienie rozdzielni i pompowni.
§531. 1. Urządzenia
głównego odwadniania wyposaża się w co najmniej dwa tłoczne rurociągi o łącznej
przepustowości nie mniejszej niż łączna wydajność znamionowa wymaganej liczby
zainstalowanych pomp, przy prędkości przepływu nie większej niż 3 m/s.
2. Pompę głównego
odwadniania wyposaża się w instalację wodną umożliwiającą niezależne tłoczenie
wody do nie mniej niż dwóch rurociągów tłocznych.
§532. Eksploatacja
zaworów bezpieczeństwa, zaworów zwrotnych, rurociągów tłocznych i zasuw po
przekroczeniu wartości dopuszczalnych ich zużycia jest niedopuszczalna.
……………………………………
U S T
A W A z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze
………………………………………………………….
Art.2.1. Przepisy ustawy, z wyjątkiem działu III, stosuje się
odpowiednio do:
1) budowy, rozbudowy oraz utrzymywania systemów odwadniania
zlikwidowanych zakładów górniczych;
2) robót prowadzonych w wyrobiskach zlikwidowanych podziemnych zakładów
górniczych w celach innych niż określone ustawą, w szczególności turystycznych,
leczniczych i rekreacyjnych;
3) robót podziemnych prowadzonych w celach naukowych, badawczych,
doświadczalnych i szkoleniowych na potrzeby geologii i górnictwa;
4) drążenia tuneli z zastosowaniem techniki górniczej;
5) likwidacji obiektów, urządzeń oraz instalacji, o których mowa w pkt
1–4.
2.(uchylony)
3.Przepisy ustawy
dotyczące przedsiębiorcy stosuje się odpowiednio do podmiotów, które uzyskały
inne niż koncesja decyzje stanowiące podstawę wykonywania działalności
regulowanej ustawą
………………………………………………………………………………..
Zebrał
i opracował: Czesław Zając
- Bielewicz T., Prus B., Honysz J. Górnictwo Część I. Wydawnictwo ŚLĄSK 1993r.
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29
stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada
2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu
podziemnych zakładów górniczych
-Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i
górnicze
[1] ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w
zakładach górniczych