Strona główna

Eksploatacja złóż

Maszyny
i
urządzenia górnicze

Miernictwo górnicze

Zajęcia praktyczne

Zmiany
w przepisach górniczych
 z dnia 01.07.2017

 

Zagrożenia wodne

Zagrożenia wodne. 1

I.        Źródła przypływu wody do kopalni 2

1.       Dopływ wody z górotworu. 2

2.       Dopływ wody ze zbiorników powierzchniowych. 2

3.       Dopływ wody z procesów technologicznych. 2

II.      System odwadniania kopalni 3

1.       Odwadnianie przodków. 3

2.       Odwadnianie oddziałowe. 4

3.       System ścieków. 4

4.       Zbiorniki wodne i komora pomp. 4

III.         Zagrożenia wodne kopalń. 5

1.       Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól 5

1.       Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów górniczych wydobywających sól 6

2.       Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze – patrz przepisy. 7

IV.          Zabezpieczenia przed wdarciem wody do kopalni. 7

V.      Zagrożenia wodne w przepisach. 8

VI.          Bibliografia:. 17

 

Prawie do każdej kopalni następuje przypływ wody, którą trzeba ujmować i usuwać, w przeciwnym razie kopalnia zostałaby zatopiona.

Problematyką przypływu wód do kopalni oraz jej odwadnianiem zajmują się różne służby, które w tym zakresie powinny ze sobą ściśle współpracować. Rozpoznanie źródeł dopływu wody, jej jakości oraz pomiary dotyczące wielkości przypływu należą do zadań służby mierniczo-geologicznej kopalni. Ujęcie wody w miejscu jej wystąpienia i odprowadzenie do systemu odwadniającego kopalni należy do służb górniczych i energomechanicznych. Służby te są odpowiedzialne również za utrzymanie i funkcjonowanie systemu odwadniającego kopalnię. Obecnie do głównych pompowni kopalń węgla kamiennego dopływa około 700 m3/min wody, co stanowi około 3,6 m3 na 1 tonę wydobycia.

I.       Źródła przypływu wody do kopalni

Wody dopływające do kopalni mogą pochodzić z następujących źródeł:

-       z górotworu otaczającego wyrobiska górnicze,

-       z otwartych zbiorników powierzchniowych,

-       z procesów technologicznych.

1.    Dopływ wody z górotworu

 Ilość wody dopływającej z górotworu otaczającego wyrobiska zależy od warunków naturalnych i górniczo-technicznych.

Do warunków naturalnych zalicza się:

-        rodzaj i hydrogeologiczne własności oraz ciągłość skał oddzielających wyrobiska kopalni od powierzchni, ich ułożenie i wzajemne stosunki przestrzenne,

-        wielkość i rozkład opadów w ciągu roku,

-        rzeźbę i sposób użytkowania terenu na obszarze górniczym kopalni oraz obszarach przyległych.

Spękania skał oraz uskoki i wymycia są naturalnymi drogami, przez które woda dostaje się w głąb do wyrobisk podziemnych.

Do warunków górniczo-technicznych zalicza się:

-        sposób eksploatacji,

-        sposób rozcięcia złoża i model przestrzenny kopalni,

-        kierunek eksploatacji, szybkość i głębokość eksploatacji,

-        wielkość obszaru górniczego kopalni itp.

Ze wzrostem terenu objętego eksploatacją zwiększa się obszar, z którego wody przesiąkają do wyrobisk górniczych. W kopalniach płytkich dopływ wody jest zazwyczaj większy i bardziej zależny od opadów atmosferycznych niż w kopalniach głębokich. Przy intensywnej eksploatacji wzrasta dopływ wody, gdyż górotwór szybciej oddaje do wyrobisk zawarte w nim zasoby wód.

Sposób wybierania ma znaczny wpływ na wielkość dopływu wody z otaczającego górotworu. Wybieranie z zawałem powoduje największe naruszenie, a więc zawalenie i spękanie nadległych warstw, niekiedy aż do powierzchni, może więc stać się powodem bardzo znacznego zwiększenia ilości dopływającej wody. Prowadząc wybieranie z ochroną stropu, np. z podsadzką hydrauliczną, można w znacznym stopniu ograniczyć przypływ wód do kopalni.

2.    Dopływ wody ze zbiorników powierzchniowych.

Ze zbiorników powierzchniowych woda może przedostawać się do wyrobisk górniczych drogami naturalnymi, a więc przez skały przepuszczalne, przez spękania, szczeliny uskokowe i wymycia lub drogami wytworzonymi sztucznie wskutek zawału i spękania skał w wyniku eksploatacji.

3.    Dopływ wody z procesów technologicznych.

Woda używana jest w kopalni do różnych celów. Duże ilości wody doprowadza się do kopalni z podsadzką hydrauliczną. Woda podsadzkowa zawiera zawiesinę gliny z pylastym piaskiem i może niszczyć pompy, dlatego przed wypompowaniem musi być oczyszczona w osadnikach. Poza tym woda używana jest również do innych celów, np. do hydromechanizacji, gaszenia pożarów, zwalczania zapylenia, wiercenia otworów strzałowych z przepłuczką itp.

 

II.     System odwadniania kopalni

System odwadniania kopalni ma za zadanie ujęcie wody w miejscu jej wypływu i odprowadzanie na powierzchnię kopalni.

System odwadniania kopalni składa się z następujących elementów:

-       odwadnianie przodkowe,

-       odwadniania oddziałowego,

-       systemu ścieków,

-       zbiorników wodnych i komory pomp wraz z odpowiednią siecią rurociągów.

1.    Odwadnianie przodków.

 Polega ono na usuwaniu wody z przodków lub pojedynczych wyrobisk do ścieków bądź też do innych dróg wodnych, którymi woda spływa do zbiorników wodnych oddziałowych lub przyszybowych. Zbiorniki te pełnią jednocześnie funkcję osadników. W odwadnianiu przodkowym stosuje się lekkie pompy przenośne lub stałe, o napędzie pneumatycznym lub elektrycznym (rys.1). Nadają się do pompowania cieczy silnie zanieczyszczonych z dużą zawartością ciał stałych. Dlatego nazywamy je także pompami szlamowymi.

 

Górnicze pompy przodkowe

 

Rys. 1. Wielostopniowa pompa wirowa

2.    Odwadnianie oddziałowe.

 Ma ono na celu usuwanie wody z pewnych pól oddziałowych, z których woda nie może samoczynnie spływać do zbiorników głównego odwadniania pod szybem.

Wielostopniowa pompa wirowa

 

Rys. 2. Wielostopniowa pompa wirowa

W odwadnianiu oddziałowym stosuje się wielostopniowe pompy wirowe napędzane silnikiem elektrycznym (rys. 2) o wydajności kilku m3/min i wysokości tłoczenia około 100 m.

3.    System ścieków.

Wyrobiska, w których założone są ścieki mają pochylenie w kierunku szybu od 3 do 5‰ dzięki temu woda spływa samoczynnie. Aby woda z podtorza mogła spływać do ścieku, powinno ono być nieco pochylone w kierunku ścieku, w ściance ścieku natomiast muszą być wykonane otwory dla umożliwienia spływu wody do ścieku. Pojemność ścieku powinna być tak dobrana, aby zapewniła swobodny spływ dopływającej do niego wody. Dla ochrony przed zanieczyszczeniem oraz dla umożliwienia ludziom przejścia nakrywa się ściek płytami betonowymi.

4.    Zbiorniki wodne i komora pomp.

W celu pomieszczenia wody doprowadzonej ściekami w rejon szybu oraz oczyszczania jej w pewnym stopniu z mechanicznych zanieczyszczeń przed wypompowaniem na powierzchnię, wykonuje się w pobliżu szybu zbiorniki w postaci chodników wodnych, spełniających również zadanie osadników. Z chodników wodnych woda dopływa pod pompy ustawione w komorze pomp. Komora pomp musi mieć dostęp z szybu i podszybia oraz niezależną wentylację, aby w razie zatopienia kopalni lub pożaru był możliwy dostęp do pomp. Poziom komory pomp powinien znajdować się powyżej poziomu podszybia.

Przykład usytuowania zbiorników wodnych i komory pomp przy szybie przedstawiono na rysunku 2.

 

 Przekrój przez wyrobiska odwadniania głównego 
1 — podszybie, 2 — komora pomp, 3 — kanał rurowy, 4 — studnia ssąca pompy, 5 — kanały wodne, 6 — zbiorniki wodne

 

Rys. 3. Przekrój przez wyrobiska odwadniania głównego

1 — podszybie, 2 — komora pomp, 3 — kanał rurowy, 4 — studnia ssąca pompy, 5 — kanały wodne, 6 — zbiorniki wodne

III.   Zagrożenia wodne kopalń

Niezależnie od dopływów normalnych w kopalniach mogą się zdarzyć niespodziewane, zwykle krótkotrwałe, wdarcia wody w dużych ilościach. Ich przyczyną mogą być odsłonięcia wodonośnych uskoków, komór krasowych lub starych zrobów.

Możliwość wdarcia się wody lub kurzawki do wyrobisk górniczych w ilości, która może zagrozić bezpieczeństwu załogi lub zakładu górniczego, określa się mianem zagrożenia wodnego.

Stopnie zagrożenia wodnego.

Przepisy górnicze[1] ustalają trzy stopnie zagrożenia wodnego dla podziemnych zakładach górniczych. Zostały ustalone oddzielnie stopnie zagrożenia wodnego dla kopalń:

   wydobywających kopaliny inne niż sól,

   wydobywających sól,

   prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze.

 

1.    Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól

 

Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobiska lub jego części lub wyrobisk, lub

4) podziemne zbiorniki wodne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych.

Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zwiększenie zawodnienia istniejących lub projektowanych wyrobisk lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w otaczającym górotworze, w którym istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu porowego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) występują uskoki wodonośne o rozpoznanym zawodnieniu oraz lokalizacji, lub

4) występują otwory wiertnicze zlikwidowane nieprawidłowo albo nie ma danych o sposobie likwidacji otworów wiertniczych, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz z poziomów wodonośnych do wyrobiska lub jego części.

Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne stwarzają możliwość bezpośredniego zwiększonego, niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się wody do wyrobiska lub jego części lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk lub ich części, łub

4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu lub lokalizacji, lub

5) jest możliwe wdarcie się wody lub wody z luźnym materiałem z innych przestrzeni niż określone w pkt 1—4.

2.    Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów górniczych wydobywających sól

 

Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi łub poziomami wodonośnymi uniemożliwiająca przepływ wód do wyrobiska.

Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub

2) w złożu występują naturalne zbiorniki cieczy, a dopływ z nich do wyrobisk lub ich części jest malejący.

Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) nie występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub

2) warstwy izolujące nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia ze względu na naruszenie ich robotami górniczymi.

 

3.    Stopnie zagrożenia wodnego dla zakładów prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze – patrz przepisy

 

IV.                    Zabezpieczenia przed wdarciem wody do kopalni.

W celu rozpoznania zagrożenia wodnego przy prowadzeniu wyrobisk wykonuje się otwory wiertnicze:

·     badawcze o długości minimalnej 25 m

·     wyprzedzające (przedwierty) - minimalna długość 4 m.

·     drenujące - cel stosowania to osuszenie stwierdzonego zbiornika wody.

W przypadku wdarcia się wody do wyrobiska przed zalaniem kopalni chronią nas tamy wodne, od najprostszych filtrujących zbudowanych z okrąglaków do szczelnych (zwanych tamami bezpieczeństwa) rys. 4.

Rys. 4. Tama bezpieczeństwa betonowa z drzwiami stalowymi

 

Metody zapobiegania zagrożeniu wodnemu:

   rozpoznanie zagrożenia badawczymi otworami wiertniczymi lub wyrobiskami korytarzowymi;

   określenie  technologii bezpiecznego prowadzenia robót w warunkach zagrożenia wodnego;

   wiercenie wyprzedzających otworów wiertniczych z prowadzonych wyrobisk rozpoznających objawy zagrożenia wodnego;

   odprowadzenie wody otworami drenującymi;

   wyznaczenie filarów bezpieczeństwa o minimalnej wielkości 20 m;

   budowa tam wodnych;

   wyznaczenie dróg ucieczkowych z stanowisk pracy oraz wyposaża się je w sygnalizację alarmową;

   opracowanie planu ewakuacji;

   szkolenie załogi.

 

 

V.  Zagrożenia wodne w przepisach

 

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r.

w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

………………………………………………..

Rozdział 7

Zagrożenie wodne

§24. Podstawowym kryterium oceny zagrożenia wodnego jest możliwość wystąpienia zwiększonego lub niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się do istniejącego lub projektowanego wyrobiska lub jego części: wody, solanki, ługów lub wody z luźnym materiałem, stwarzającego niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego.

§25. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól ustala się trzy stopnie zagrożenia wodnego.

2. Złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających kopaliny inne niż sól podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni zagrożenia wodnego.

3. Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobiska lub jego części lub wyrobisk, lub

4) podziemne zbiorniki wodne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych.

4. Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zwiększenie zawodnienia istniejących lub projektowanych wyrobisk lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w otaczającym górotworze, w którym istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu porowego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) występują uskoki wodonośne o rozpoznanym zawodnieniu oraz lokalizacji, lub

4) występują otwory wiertnicze zlikwidowane nieprawidłowo albo nie ma danych o sposobie likwidacji otworów wiertniczych, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz z poziomów wodonośnych do wyrobiska lub jego części.

5. Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne stwarzają możliwość bezpośredniego zwiększonego, niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się wody do wyrobiska lub jego części lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk lub ich części, łub

4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu lub lokalizacji, lub

5) jest możliwe wdarcie się wody lub wody z luźnym materiałem z innych przestrzeni niż określone w pkt 1—4.

§26. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól ustała się trzy stopnie zagrożenia wodnego.

2. Złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni zagrożenia wodnego.

3. Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi łub poziomami wodonośnymi uniemożliwiająca przepływ wód do wyrobiska.

4. Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub

2) w złożu występują naturalne zbiorniki cieczy, a dopływ z nich do wyrobisk lub ich części jest malejący.

5. Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część oraz otaczający górotwór w granicach obszaru górniczego, jeżeli:

1) nie występuje warstwa izolująca między złożem a występującymi w jego otoczeniu zbiornikami wodnymi lub poziomami wodonośnymi lub

2) warstwy izolujące nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia ze względu na naruszenie ich robotami górniczymi.

§27. 1. W zakładach prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze ustala się trzy stopnie zagrożenia wodnego.

2. Wyrobisko łub jego część jest przestrzenią, która w zakładach prowadzących działalność określoną w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górnicze podlega zaliczeniu do jednego z trzech stopni zagrożenia wodnego.

3. Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego część, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych lub

2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobiska lub wyrobisk lub ich części, lub

4) podziemne zbiorniki wodne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych.

4. Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego część, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zwiększenie zawodnienia istniejących lub projektowanych wyrobisk lub ich części lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu porowego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk lub ich części warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) występują uskoki wodonośne o rozpoznanym zawodnieniu oraz lokalizacji, lub

4) istnieją otwory wiertnicze zlikwidowane nieprawidłowo albo nie ma danych o sposobie likwidacji otworów wiertniczych, a otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz z poziomów wodonośnych do wyrobiska lub jego części.

5. Do III stopnia zagrożenia wodnego zalicza się wyrobisko lub jego część, jeżeli:

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni terenu oraz podziemne zbiorniki wodne stwarzają możliwość bezpośredniego zwiększonego, niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się wody do wyrobiska lub

2) w stropie lub spągu złoża albo w otaczającym górotworze, w którym istnieje lub jest projektowane wyrobisko, występuje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, który nie jest izolowany od złoża lub wyrobisk warstwą izolującą o miąższości zapewniającej bezpieczeństwo prowadzonych robót górniczych, lub

3) w części górotworu, w której istnieje lub jest projektowane wyrobisko, albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk lub ich części, lub

4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu lub lokalizacji, lub

5) jest możliwe wdarcie się wody lub wody z luźnym materiałem z innych przestrzeni niż określone w pkt l—4.

§28. 1. W odkrywkowych zakładach górniczych ustala się dwa stopnie zagrożenia wodnego.

2. Złoże lub jego część jest przestrzenią, która w odkrywkowych zakładach górniczych podlega zaliczeniu do jednego z dwóch stopni zagrożenia wodnego.

3. Do I stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część, jeżeli jest możliwe:

1) zatopienie wyrobiska odkrywkowego lub jego części w przypadku zaistnienia gwałtownych opadów atmosferycznych lub

2) bezpośrednie wdarcie się wody ze zbiorników lub cieków wodnych znajdujących się na powierzchni terenu do wyrobiska odkrywkowego, lub

3) wypłynięcie wody ze skarp lub spągu wyrobiska odkrywkowego w ilości stwarzającej niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego.

4. Do II stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoże lub jego część, jeżeli w tej przestrzeni zaistniały wcześniej okoliczności określone w ust. 3 pkt 1, 2 lub 3.

§29. Jeżeli w odkrywkowym zakładzie górniczym istnieją w złożu lub są w nim projektowane wyrobiska podziemne, dla tej części złoża dokonuje się oceny zagrożenia wodnego według kryteriów określonych w §25.

§30. Dokumentacja, w oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których mowa w §25 ust. 2, §26 ust. 2,

§27 ust. 2 albo §28 ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia wodnego, zawiera:

1) charakterystykę budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych przestrzeni, o których mowa w §25 ust. 2, §26 ust. 2, §27 ust. 2 albo §28 ust. 2, obejmującą w szczególności zestawienie oraz opis:

a) podziemnych zbiorników wodnych,

b) otworów wiertniczych zlikwidowanych nieprawidłowo lub w odniesieniu do których nie ma danych o sposobie ich likwidacji,

c) uskoków wodonośnych,

d) źródeł zagrożenia wodnego niewymienionych w lit. a—c

— z których jest możliwe wdarcie się wody, solanki, ługów lub wody z luźnym materiałem, stwarzające niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego;

2) analizę wpływu źródeł zagrożenia wodnego, o których mowa w pkt 1, na prowadzone i projektowane roboty górnicze;

3) obliczenie oraz określenie granic proponowanego zaliczenia przestrzeni, o których mowa w §25 ust. 2, §26 ust. 2, §27 ust. 2 albo §28 ust. 2, do odpowiedniego stopnia zagrożenia wodnego, z uzasadnieniem, a w przypadku podziemnych zbiorników wodnych — wyznaczenie szerokości stref wokół podziemnych zbiorników wodnych stwarzających zagrożenie wodne;

4) mapy wyrobisk lub ich części, w skali nie mniejszej niż 1:10 000, z wyszczególnionymi źródłami zagrożenia wodnego, o których mowa w pkt 1, oraz propozycjami granic poszczególnych stopni zagrożenia wodnego;

5) przekroje hydrogeologiczne;

6) mapy poziomów wodonośnych stwarzających zagrożenie wodne.

 

 

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII z dnia 23 listopada 2016r.

w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

…………………

Rozdział 7

Zagrożenie wodne

§449. 1. W zakresie określonym przez geologa górniczego w zakładzie górniczym:

1) dokonuje się:

a) pomiarów dopływu wód do wyrobisk górniczych — nie rzadziej niż dwa razy w roku,

b) analizy chemicznej wód dopływających do wyrobisk górniczych — nie rzadziej niż raz w roku;

2) prowadzi się obserwacje hydrogeologiczne.

2. Na podstawie analizy, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b, z wycieków w szybach i szybikach określa się wpływ wód dopływających na materiały, z jakich jest wykonana obudowa wyrobiska górniczego.

3. Wyniki pomiarów, analizy i obserwacji, o których mowa w ust. 1, są przedstawiane przez geologa górniczego zespołowi, o którym mowa w §240 ust. 2.

§450. 1. W zakładzie górniczym wykonuje się system odwadniania zabezpieczający wyrobiska przed zatopieniem.

2. System, o którym mowa w ust. 1, dostosowuje się do przewidywanego dopływu wód.

§451. 1. W trakcie prowadzenia robót górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach oraz w innych przestrzeniach w zakładzie górniczym, zaliczonych do II stopnia zagrożenia wodnego:

1) wyrobiska eksploatacyjne:

a) prowadzi się wyłącznie w partiach rozpoznanych wyrobiskami korytarzowymi lub badawczymi otworami wiertniczymi.

b) prowadzone do pola wyprzedza się wyrobiskami korytarzowymi lub otworami badawczymi na odległość nie mniejszą niż 50 m;

2) stanowiska pracy określone przez kierownika ruchu zakładu górniczego wyposaża się w sygnalizację alarmową oraz wyznacza się dla nich drogi ucieczkowe.

2. W trakcie prowadzenia robót górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach oraz w innych przestrzeniach w zakładzie górniczym zaliczonych do III stopnia zagrożenia wodnego poza wymaganiami określonymi w ust. 1:

1) w miejscu stałych stanowisk pracy instaluje się sygnalizację alarmową oraz wyznacza się drogi ucieczkowe;

2) opracowuje się plan ewakuacji wraz z instalacją sygnalizacji alarmowej na wypadek niekontrolowanego dopływu lub wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym do wyrobisk górniczych.

3. Szczegółowy zakres i sposób prowadzenia robót górniczych, o których mowa w ust. 1 i 2, określa się w technologii bezpiecznego prowadzenia robót.

4. Technologia, o której mowa w ust. 3, jest opiniowana przez zespół, o którym mowa w 240 ust. 2, i zatwierdzana przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§452. 1. Drogi ucieczkowe, o których mowa w 451, oznakowuje się, oświetla oraz wyposaża w środki łączności w zakresie określonym przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Schematy dróg ucieczkowych z zagrożonych wyrobisk aktualizuje się i umieszcza w miejscach, w których dokonuje się podziału pracy.

3. Pracowników przebywających w rejonach zaliczonych do II albo III stopnia zagrożenia wodnego szkoli się na temat zagrożenia wodnego, w tym w zakresie sygnalizacji alarmowej oraz dróg ucieczkowych, sposobu i kierunku wycofywania się w przypadku wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym.

4. Szkolenia, o których mowa w ust. 3, są prowadzone przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego, wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§453. Tworzenie w wyrobisku górniczym, w zrobach lub w górotworze zbiornika wodnego mogącego stanowić zagrożenie dla innych istniejących wyrobisk górniczych lub sąsiednich zakładów górniczych jest niedopuszczalne.

§454. 1. Wprowadzania wód do wyrobisk górniczych lub zrobów oraz odwadniania podziemnych zbiorników wodnych dokonuje się na podstawie projektu technicznego.

2. Projekt techniczny, o którym mowa w ust. 1, sporządza się zgodne z wymogami, o których mowa w 38 ust 2, określając dodatkowo:

1) warunki wprowadzania, gromadzenia lub odprowadzania wody z wyrobisk górniczych i zrobów;

2) zasady prowadzenia bilansu wodnego.

3. Projekt techniczny, o którym mowa w ust. 1, jest opiniowany przez zespół, o którym mowa w §240 ust. 2.

4. W przypadku wprowadzania wód do wyrobisk górniczych lub zrobów w okresie likwidacji zakładu górniczego lub jego części, projekt techniczny, o którym mowa w ust. 1, jest opiniowany przez:

1) zespół, o którym mowa w §240 ust 2;

2) zespoły rozpoznawania i zwalczania zagrożeń występujących w ruchu zakładu górniczego sąsiednich zakładów górniczych;

3) rzeczoznawcę do spraw ruchu zakładu górniczego grupy XVII.

5. Projekt techniczny, o którym mowa w ust. 1, jest zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§455. 1. Otwory wiertnicze badawcze służące do rozpoznawania warunków wodnych wykonuje się w przypadku:

1) prowadzenia robót górniczych w złożach, pokładach, wyrobiskach, ich częściach oraz w innych przestrzeniach w zakładzie górniczym zaliczonych do III stopnia zagrożenia wodnego albo niezbadanych;

2) drążenia wyrobiska w:

a) kierunku podziemnego zbiornika wodnego lub zawodnionego uskoku, o nierozpoznanym zasięgu w odległości mniejszej niż 100 m.

b) odległości mniejszej niż 50 m od nadkładu lub wychodni złoża;

3) uzasadnionym lokalnymi warunkami geologiczno-górniczymi i stanem zagrożenia wodnego.

2. W przypadku drążenia wyrobiska, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, otwory wiertnicze badawcze, o których mowa w ust 1, wykonuje się w odstępach określonych przez geologa górniczego. Długość tych otworów wynosi nie mniej niż ośmiokrotność wysokości wyrobiska, ale nie mniej niż 25 m.

3. Otwory wiertnicze badawcze, o których mowa w ust 1:

1) konstruuje się w sposób umożliwiający dokonywanie pomiarów ciśnienia hydrostatycznego

2) wyposaża się w rurę obsadową z zasuwą — w przypadku ich wykonywania z wyrobiska górniczego.

4. Szczelność i wytrzymałość zasuwy, o której mowa w ust. 3 pkt 2, sprawdza się stosując próbę ciśnieniową przy ciśnieniu co najmniej o 50% wyższym od maksymalnego spodziewanego ciśnienia.

§456. 1. Otwory wiertnicze badawcze wykonywane w celu rozpoznania warunków wodnych, po odwierceniu i dokonaniu badań likwiduje się albo pozostawia dla drenażu. Pozostawienie otworów wiertniczych badawczych dla drenażu jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Pozostawione w wyrobiskach górniczych otwory wiertnicze badawcze zabezpiecza się przed wypływem gazów.

§457. 1. Wyrobiska, w których wykonuje się wyprzedzające otwory wiertnicze rozpoznające objawy zagrożenia wodnego, o długości zapewniającej ciągłe rozpoznanie górotworu na odległość nie mniejszą niż 4 m są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego, na wniosek geologa górniczego.

2. Wykonywanie otworów, o których mowa w ust. 1 oraz w §38, jest niedopuszczalne w granicach filaru bezpieczeństwa.

§458. 1. Przed rozpoczęciem prowadzenia robót górniczych w kierunku lub w sąsiedztwie źródła zagrożenia wodnego:

1) zalicza się górotwór lub jego część do odpowiedniego stopnia zagrożenia wodnego na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 118 ust. 4 ustawy;

2) odprowadza się nagromadzoną wodę;

3) geolog górniczy wyznacza filary bezpieczeństwa o minimalnej wielkości 20 m, które są ustanawiane i likwidowane na polecenie kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Odprowadzenia nagromadzonej wody dokonuje się wyłącznie otworami wiertniczymi.

3. Naruszenie filaru bezpieczeństwa robotami górniczymi, z wyjątkiem otworów wiertniczych wykonywanych w celu rozpoznania lub likwidacji źródła zagrożenia wodnego, jest niedopuszczalne.

4. Filaru bezpieczeństwa nie wyznacza się w przypadku robót górniczych prowadzonych w kierunku zbiornika wodnego powyżej lustra wody.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 4, poziom lustra wody w zbiorniku wodnym znajduje się na wysokości nie większej niż 1,0 m od spągu wyrobiska w przodku.

§459. 1. W wyrobiskach zagrożonych wdarciem się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem wykonuje się tamy wodne lub inne konstrukcje gwarantujące bezpieczne prowadzenie ruchu zakładu górniczego.

2. O konieczność wykonania tam wodnych, ich rodzaju, sposobie obsługi i kontroli decyduje kierownik ruchu zakładu górniczego.

3. Tamę wodną i konstrukcje, o których mowa w ust. 1, wykonuje się na podstawie projektu technicznego, który jest zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

4. W przypadku projektów technicznych konstrukcji, o których mowa w ust. 1, jest ponadto wymagana opinia rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego grupy XVII.

§460. 1. Przed tamą wodną mającą drzwi umieszcza się telefon oraz urządzenie nadawcze do sygnalizacji alarmowej, którego sygnał jest odbierany w czynnych wyrobiskach znajdujących się za tą tamą.

2. Pracowników przebywających w wyrobiskach zagrożonych wdarciem się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem szkoli się w zakresie sposobu zamykania tam wodnych mających drzwi.

§461. Na mapy przeglądowe wyrobisk górniczych nanosi się, w szczególności:

1) granice zaliczenia do II albo III stopnia zagrożenia wodnego;

2) filary bezpieczeństwa

3) uskoki wodonośne;

4) powierzchniowe i podziemne zbiorniki wodne oraz otwory wiertnicze mogące stanowić zagrożenie dla wyrobisk górniczych.

§462. 1. Informacje o stwierdzonych objawach zagrożenia wodnego są przekazywane geologowi górniczemu przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego w książce zagrożeń wodnych, o której mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia we wzorze nr 21.

2. O wystąpieniu wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym powiadamia się właściwy organ nadzoru górniczego.

§463. Odprowadzanie wody do wyrobiska lub zrobów sąsiednich zakładów górniczych jest dopuszczalne po:

1) uzgodnieniu między kierownikami ruchu tych zakładów górniczych;

2) zaopiniowaniu przez zespoły, o których mowa w §240 ust 2, tych zakładów górniczych;

3) powiadomieniu właściwego organu nadzoru górniczego.

 

Rozdział 3

Urządzenia i układy głównego odwadniania

§528. 1. W zakładzie górniczym stosuje się urządzenia i układy głównego odwadniania, umożliwiające odprowadzenie najwyższego dobowego dopływu wody w czasie nie dłuższym niż 20 godzin.

2. Komory pomp i rozdzielni zasilających urządzenia głównego odwadniania lokalizuje się w pobliżu szybów.

3. W rejonie komory pomp głównego odwadniania znajdują się nie mniej niż dwa niezależne zbiorniki lub chodniki wodne.

4. Przepisu ust 3 nie stosuje się na poziomach, z których jest możliwe sprowadzenie wody na niższy poziom, na którym znajdują się urządzenia odwadniające i zbiorniki lub chodniki wodne, zapewniające również zmagazynowanie wody sprowadzanej z wyższych poziomów.

5. Pojemność czynnych zbiorników lub chodników wodnych zapewnia zgromadzenie wody pochodzącej z nie mniej niż 12-godzinnego dopływu naturalnego i podsadzki.

6. Zmniejszenie pojemności zbiorników lub chodników, o których mowa w ust 5, jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, jeżeli układy głównego odwadniania umożliwiają odprowadzenie najwyższego dobowego dopływu wody w czasie nie dłuższym niż 20 godzin. O zmniejszeniu pojemności zbiorników lub chodników wodnych zawiadamia się właściwy organ nadzoru górniczego.

7. Urządzenia i układy głównego odwadniania utrzymuje się w stanie zapewniającym ich funkcjonalność.

§529. 1. Komory pomp głównego odwadniania na poziomach o dopływie wody ponad 1 m3/min wyposaża się w co najmniej trzy pompy.

2. W przypadku wyposażenia komory pomp głównego odwadniania w zespoły pomp, minimalną liczbę pomp w komorze pomp głównego odwadniania oblicza się według wzoru:

i = 2n + 1

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

i -  minimalną liczbę pomp w komorze pomp głównego odwadniania,

n - liczbę pomp w zespole pomp.

3. W komorze pomp głównego odwadniania zapewnia się obecność w gotowości ruchowej dwóch:

1) pomp — w przypadku komory wyposażonej w 3 pompy;

2) zespołów pomp — w przypadku komory wyposażonej w zespoły pomp.

§530. 1. W komorach pomp oraz rozdzielni zasilających pompy głównego odwadniania zapewnia się:

1) bezpośrednią łączność telefoniczną z dyspozytorem ruchu, w sposób uniemożliwiający wystąpienie przerwy w łączności w przypadku zatapiania poziomu, na którym jest zlokalizowana komora głównego odwadniania

2) sygnalizację alarmową zagrożenia wodnego przekroczenia najwyższego dopuszczalnego poziomu wody w rząpiu komory pomp oraz w zbiorniku lub chodniku wodnym.

2. Komory, o których mowa w ust. 1, zabezpiecza się przed wdarciem się wody powodującym unieruchomienie rozdzielni i pompowni.

§531. 1. Urządzenia głównego odwadniania wyposaża się w co najmniej dwa tłoczne rurociągi o łącznej przepustowości nie mniejszej niż łączna wydajność znamionowa wymaganej liczby zainstalowanych pomp, przy prędkości przepływu nie większej niż 3 m/s.

2. Pompę głównego odwadniania wyposaża się w instalację wodną umożliwiającą niezależne tłoczenie wody do nie mniej niż dwóch rurociągów tłocznych.

§532. Eksploatacja zaworów bezpieczeństwa, zaworów zwrotnych, rurociągów tłocznych i zasuw po przekroczeniu wartości dopuszczalnych ich zużycia jest niedopuszczalna.

……………………………………

U S T A W A z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze

………………………………………………………….

Art.2.1. Przepisy ustawy, z wyjątkiem działu III, stosuje się odpowiednio do:

1) budowy, rozbudowy oraz utrzymywania systemów odwadniania zlikwidowanych zakładów górniczych;

2) robót prowadzonych w wyrobiskach zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych w celach innych niż określone ustawą, w szczególności turystycznych, leczniczych i rekreacyjnych;

3) robót podziemnych prowadzonych w celach naukowych, badawczych, doświadczalnych i szkoleniowych na potrzeby geologii i górnictwa;

4) drążenia tuneli z zastosowaniem techniki górniczej;

5) likwidacji obiektów, urządzeń oraz instalacji, o których mowa w pkt 1–4.

2.(uchylony)

3.Przepisy ustawy dotyczące przedsiębiorcy stosuje się odpowiednio do podmiotów, które uzyskały inne niż koncesja decyzje stanowiące podstawę wykonywania działalności regulowanej ustawą

………………………………………………………………………………..

 

 

 

 

Zebrał i opracował: Czesław Zając

VI.  Bibliografia:

- Bielewicz T., Prus B., Honysz J. Górnictwo Część I. Wydawnictwo ŚLĄSK 1993r.

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

-Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze

 

 



[1] ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych