Poszukiwanie i rozpoznawanie złóż
I. Sposoby
poszukiwania złóż kopalin użytecznych
II. Poszukiwania
geologiczne i geofizyczne
III. Górnicze
roboty poszukiwawcze
1. Poszukiwania górnicze za pomocą wyrobisk
2. Poszukiwania górnicze za pomocą otworów wiertniczych.
IV. Pobieranie
próbek i ocena złoża
2. Pobieranie próbek na wychodniach i w wyrobiskach
górniczych
3. Pobieranie próbek z otworów wiertniczych
VI. Określenie
cech charakterystycznych pokładu.
Roboty poszukiwawcze prowadzi się w celu znalezienia złoża kopaliny użytecznej oraz jego rozpoznania
Celem rozpoznania złoża jest stwierdzenie jego przydatności gospodarczej oraz uzyskania danych potrzebnych do projektowania kopalni i wybierania złoża.
Wymaga to ustaleń odnośnie do:
—zasobów kopaliny użytecznej,
— kształtu i granic złoża,
— głębokości zalegania,
—grubości pokładów lub żył,
— stopnia zanieczyszczenia kopaliny użytecznej,
— zawodnienia i innych warunków geologicznych utrudniających eksploatację złoża.
Rozpoznanie złoża prowadzi się także po zbudowaniu kopalni w celu uzyskania dokładniejszych danych potrzebnych do ekonomicznego i bezpiecznego prowadzenia robót górniczych (roboty poszukiwawczo-eksploatacyjne).
Rozróżnia się następujące sposoby prowadzenia robót poszukiwawczych:
· Poszukiwania geologiczne polegające na badaniu możliwości występowania kopalin użytecznych, wynikającej z budowy geologicznej terenu oraz objawów występowania minerału użytecznego na powierzchni ziemi w postaci odłamków skał, nalotów, zabarwień gleby, charakterystycznej roślinności itd.,
· Poszukiwania geofizyczne oparte na badaniach fizycznych własności skał, a więc gęstości, własności magnetycznych i elektrycznych, prędkości rozchodzenia się fal sejsmicznych i promieniotwórczości,
· Poszukiwania robotami górniczymi za pomocą wyrobisk górniczych i otworów wiertniczych.
Ponieważ roboty poszukiwawcze są kosztowne, a wynik ich nie zawsze pomyślny, przeto rozpoczyna się je zawsze sposobami najtańszymi, a więc geologicznymi i geofizycznymi, a w miarę powodzenia stosuje się droższe poszukiwania to jest robotami górniczymi.
Uzyskane informacje o złożu dokumentuje się w formie map, przekrojów geologicznych, próbek kopaliny użytecznej i skał płonnych oraz odpowiednich opisów. Całość zebranych w ten sposób danych wraz z obliczeniem zasobów kopaliny użytecznej stanowi dokumentację geologiczną złoża.
Oparte są na naukach takich, jak geologia, mineralogia, petrografia i paleontologia. Wiadomo z nich, że pewne minerały i kopaliny użyteczne występują w określonych formacjach geologicznych, np. węgiel na ziemiach polskich związany jest z karbonem. Znalezienie skamielin karbońskich daje prawdopodobieństwo znalezienia złóż węgla.
Wiadomo, że większość kruszców metali związanych jest z występowaniem skał magmowych, sól z występowaniem skał osadowych, niektóre minerały występują wspólnie. Znajomość tych zależności, analiza budowy geologicznej terenu oraz badania prowadzone na powierzchni ziemi za pomocą prostych narzędzi geologicznych (młotka geologicznego, kompasu, lupy) mogą naprowadzić na ślad złoża minerału użytecznego.
Występowanie złoża kopaliny użytecznej może objawiać się obecnością odłamków minerałów użytecznych lub towarzyszących na powierzchni ziemi (rys. 1).
Rys 1. Odłamki rudy metali na zboczu sygnalizują obecność żyły.
Minerały użyteczne mogą powodować zabarwienie powierzchni ziemi, np. wychodnie rud żelaza objawiają się brązowym lub czerwonym pasem, białe naloty solne wskazują na złoża soli, siarka daje naloty żółte, miedź niebieskie lub zielone, cynk białe.
Pewne wskazówki może dawać roślinność rozwijająca się bujniej na podłożach bogatych w azot, fosfor lub potas, słabiej na glebach zawierających związki arsenowe lub piryty. Pewne rośliny związane są z występowaniem pewnych minerałów (fiołek cynkowy).
Wskazówką może być również obserwacja źródeł i wód powierzchniowych. Ich czerwone zabarwienie może świadczyć o obecności rud żelaza lub kruszców miedzi. Słony smak wody wskazuje na obecność złóż soli.
Złoża odporne na wietrzenie uzewnętrzniają się na powierzchni wypiętrzeniem w postaci wału lub garbu, łatwo wietrzejące — zagłębieniem terenu.
Cennych wskazówek dostarczają odsłonięcia warstw skalnych — naturalne (wąwozy, doliny rzeczne) lub sztuczne w postaci wykopów, tras drogowych, kolejowych, tuneli itp. (rys.2).
Rys. 2. Naturalne odsłonięcie różnych skał w wąwozie, przekrój pionowy poprzeczny
Dokonywane są przez geofizyków. Rozróżnia się metody:
— grawimetryczne, w których dokonywane są pomiary siły ciężkości,
— magnetometryczne, oparte na pomiarach pola magnetycznego ziemski,
— elektrometryczne, w których stosowane są pomiary elektryczne górotworu (najczęściej przewodności skał),
— sejsmometryczne, polegające na wytworzeniu drgań sprężystych w górotworze i badaniu rozchodzenia się ich w skałach,
— radiometryczne, polegające na pomiarach promieniotwórczości skał,
— radiowe, pomiar różnicy własności skał i złóż do pochłaniania lub odbijania fal radiowych
Uzyskane pomiary pozwalają stwierdzić występowanie skał o charakterystycznych własnościach fizycznych, np. magnetycznych (rudy żelaza, niklu), wykrycia złóż solnych, w których prędkość rozchodzenia się fal sejsmicznych jest trzykrotnie większa niż w iłach itp.
Metoda ta opierają się na badaniu zmienności pola grawitacyjnego Ziemi. Zmiany pola grawitacyjnego powodują różne struktury geologiczne i zaburzenia w zaleganiu pokładów takie jak uskoki, pustki, wymycia oraz deformacje nieciągłe powierzchni terenu. Zależą także od ich gęstości, rozmiarów, kształtu oraz głębokości występowania.
Pomiary grawimetryczne wykonuje się w punktach pomiarowych wykorzystaniem instrumentów pomiarowych zwanych grawimetrami. Wynikiem badań grawimetrycznych jest mapa rozkładu anomalii siły ciężkości. Analiza mapy głównie pozwala wykryć złoża kopalin, zaburzenia w zaleganiu pokładów, pustki naturalne, stare wyrobiska górnicze.
Istotą tej metody jest pomiar pola magnetycznego Ziemi i wyznaczenie anomalii magnetycznych spowodowanych własnościami magnetycznymi skał zalegających w skorupie ziemskiej. Pomiarów dokonujemy za pomocą instrumentów pomiarowych zwanych magnetometrami. Korzystając z metody magnetycznej można stwierdzić występowanie rud żelaza, niklu, kobaltu, metali ziem rzadkich.
Metoda sejsmiczną oparta jest na pomiarze i analizie sztucznie wygenerowanych fal sejsmicznych w ośrodku skalnym. Fale sejsmiczne są przenoszone poprzez badane skały. Każda zmiana w budowie ośrodka oraz jego właściwości wpływa na zmianę parametrów fal sejsmicznych. Drgania sejsmiczne wytwarzane są przez udar młotem, kafar, eksplozję materiałów wybuchowych, użycie wibratorów lub inne źródła. Do odbioru fal sejsmicznych wykorzystywane są sejsmometry. Dane pomiarowe są przesyłane do rejestratora sejsmicznego, a następnie do komputera gdzie zapisywane i przetwarzane. Efektem końcowym prac jest przedstawienie wyników w formie dokumentacji geofizycznej.
W celu zapoznania się z metodyką badań geofizycznych warto zobaczyć poniższy film
Film 1 Źródło – You Tube |
Rozpoznanie znalezionego złoża prowadzi się dokonując sztucznych odsłonięć za pomocą wyrobisk górniczych lub wierceń poszukiwawczych.
Złoża zalegające płytko bada się za pomocą górniczych robót poszukiwawczych, zalegające głęboko — wyłącznie otworami wiertniczymi. Poszukiwania górnicze są bardzo kosztowne i dlatego prowadzi się je w sposób planowy. Najpierw jednym wyrobiskiem określa się rozciągłość warstw, a następnie prostopadle do niej zakłada się linię poszukiwawczą. Wzdłuż tej linii rozmieszcza się górnicze wyrobiska poszukiwawcze (szybiki, sztolnie, rowy) lub otwory wiertnicze. Rozmieszczenie ich powinno być takie, aby żadna z warstw nie została pominięta (rys. 3 i 4).
Zazwyczaj zakłada się
najpierw jedną, a następnie więcej równoległych do siebie linii
poszukiwawczych. Odległość między nimi może wynosić od 300 do
Rys. 3. Szybiki poszukiwawcze Rys.4. Sztolnie poszukiwawcze w terenach górskich
Rowy poszukiwawcze stosuje się
przy stromym zaleganiu warstw o wychodniach znajdujących się bezpośrednio na
powierzchni ziemi lub ukrytych pod cienkim nadkładem (do
Rys. 5. Rów poszukiwawczy
Szybiki
poszukiwawcze są to pionowe wyrobiska górnicze drążone do głębokości
Rys. 6. Szybiki poszukiwawcze
Sztolnie poszukiwawcze są to wyrobiska korytarzowe poziome, mające jedno wyjście na powierzchnię ziemi. Wykonuje się je dla rozpoznania złóż w rejonach górzystych, gdzie warstwy nachylone są stromo (rys.4).
Przy grubej warstwie nadkładu lub przy poziomym zaleganiu pokładów poszukiwania górnicze są możliwe tylko za pomocą wierceń.
Otwory wiertnicze wykonuje się w górnictwie do celów:
- poszukiwawczych i rozpoznawczych,
- eksploatacyjnych dla wydobywania ropy naftowej, gazu ziemnego, wód mineralnych, soli, siarki,
- technicznych w kopalniach podziemnych.
Biorąc to pod uwagę powyższe cele otwory wiertnicze dzielimy na:
- badawcze – wykonywane w celu rozpoznania budowy geologicznej danego regionu,
- poszukiwawcze – wykonywane w celu stwierdzenia występowania kopalin,
- rozpoznawcze – otwory wykonane są w celu ustalenia zasobów złóż kopalin,
- eksploatacyjne – przeznaczone do eksploatacji złóż ropy, gazu, siarki, soli i wód podziemnych,
- otwory wiercone do celów specjalnych (technicznych):
· geologiczno-inżynierskie – otwory płytkie, wykonywane w celu badania parametrów wytrzymałościowych gruntów dla potrzeb budownictwa,
· hydrogeologiczne – wykonywane w celu określenia warunków hydrogeologicznych panujących na danym terenie,
· odwadniające –wykonywane w celu obniżenia poziomu wody,
· mrożeniowe – wykonywane do zamrażania zawodnionych skał,
· ratunkowe – otwory wykonywane w celu dotarcia do podziemnych wyrobisk górniczych.
· inne – odgazowujące, odprężające górotwór, komunikacyjne (wiercone szyby i wyrobiska korytarzowe), wentylacyjne, itp.
Ze względu na sposób kruszenia skał na dnie otworu rozróżniamy wiercenia obrotowe i udarowe
Wiercenia dzielimy
na płytkie o głębokości do
Wiercenia płytkie wykonuje się ręcznie (rzadko) lub mechanicznie, obrotowo lub udarowo.
Wiercenia głębokie wykonuje się udarowo lub obrotowo za pomocą urządzeń wiertniczych o napędzie spalinowym lub elektrycznym.
Do celów poszukiwawczych i rozpoznawczych najlepiej nadają się wiercenia obrotowe rdzeniowe, przy których otrzymuje się nienaruszony słupek przewiercanych skał w kształcie walca, czyli tak zwany rdzeń.
W celu ustalenia przemysłowej wartości złoża istotne jest pobieranie próbek kopaliny użytecznej w trakcie poszukiwań górniczych oraz po ich zakończeniu.
Rozróżnia się próbki do badań:
· stratygraficznych,
· mineralogiczno-petrograflcznych,
· technologicznych,
· chemicznych,
· specjalnych.
Próbki do badań stratygraficznych pobiera się w skałach osadowych w celu scharakteryzowania skały pod względem litologicznym i określenia jej wieku geologicznego przez zbadanie zawartych w niej skamieniałości.
Próbki do badań mineralogiczno-petrograjicznych pobiera się w celu określenia składu mineralnego, struktury i tekstury badanej skały, co umożliwia ustalenie rodzaju skały oraz dokonania wstępnej oceny jej technicznych lub technologicznych własności.
Próbki do badań technologicznych czasami nazywanych technicznymi służą do określenia fizycznych i technologicznych własności zbadanej skały oraz do ustalania ewentualnych sposobów wzbogacania (przeróbki) kopaliny, czyli mają na celu ustalenie jej jakości i przydatności jako surowca. Próbki technologiczne mają masę od kilkuset kilogramów do kilkudziesięciu ton.
Próbki do badań chemicznych służą do określenia składników kopaliny użytecznej, czyli zawartości w niej różnych składników chemicznych.
Próbki pobierane w wyrobiskach górniczych w zależności od sposobu ich pobierania dzieli się na:
bruzdowe – materiał pobierany z wyciętego w złożu rowka,
punktowe – fragmenty skały pobierane z jednego lub kilku miejsc,
zdzierkowe – które stanowi cienka warstwa materiału zebranego z całego przodka,
urobkowe – obejmujące systematycznie pomniejszoną całość urobku z pewnej części wyrobisk,
z odwiertów – które stanowi pył lub szlam z otworów strzałowych
Jednym z najlepszych sposobów pobierania próbek metodycznych jest sposób bruzdowy. Próbkę pobiera się w ten sposób, że od stropu do spągu wycina się w pokładzie prostopadle do uwarstwienia prostokątną bruzdę o wymiarach zależnych od stopnia niejednorodności kopaliny. Przed pobraniem próbki należy w części pokładu przeznaczonego do pobrania próbki usunąć zwietrzałą warstwę kopaliny. Następnie rysuje się kredą linie przebiegu bruzdy. Wzdłuż tych linii wykuwa się rowki o kilkumilimetrowej szerokości (rys. 7.a.), a następnie wybija zawarty między nimi materiał (rys. 7.b.), który zbiera się na rozścieloną pod ociosem płachtę brezentową, do której przymocowana jest rynna z blachy (rys. 7.c.).
Rys. 7. Sposób wykonywania bruzdy
Innym sposobem pobierania próbek jest sposób punktowy. Polega on na pobieraniu z różnych miejsc ścian wyrobiska jednakowej ilości kopaliny użytecznej z wielu punktów regularnie rozmieszczonych, wyznaczonych za pomocą siatki geometrycznej. Każdą próbkę poddaje się badaniom. Na rys. 8 czarne punkty oznaczają miejsca pobierania próbek.
Rys. 8. Próbki punktowe w układzie a) liniowym, b) sieciowym
Opróbowanie zdzierkowe polega na zebraniu materiału z całej powierzchni złoża odsłoniętego na ociosie na głębokość kilku centymetrów. Ten sposób opróbowania stosuje się bardzo rzadko gdyż jest bardzo pracochłonny.
Próbki urobkowe stanową urobek uzyskany w wyrobisku górniczym. Jest to albo cały urobek uzyskany z określonego odcinka wyrobiska, albo tylko jego część wydzielona w sposób systematyczny. Wielkość próbki urobkowej może dochodzić nawet do kilku ton.
Próbki z otworów strzałowych. Próbkę stanowią zwierciny z otworów strzałowych. Jest to popularny sposób pobierania próbek dlatego gdyż jest mało pracochłonny i tani.
W przypadku poszukiwań górniczych za pomocą otworów wiertniczych opróbowaniu podlega materiał wydobyty z otworu to jest rdzeń wiertniczy lub materiał okruchowy uzyskany przy wierceniu udarowym.
Rdzeń wiertniczy jest to wycinek skały w kształcie słupka cylindrycznego uzyskany podczas wiercenia rdzeniowego.
Rys. 9. Profil geologiczny otworu wiertniczego(uproszczony dla celów dydaktycznych)
Dla każdego wyrobiska poszukiwawczego sporządza się profil geologiczny, czyli przekrój wyrobiska z podaniem rodzaju, grubości, głębokości zalegania i nachylenia wszystkich warstw napotkanych przez to wyrobisko. Różne rodzaje skał oznacza się na przekrojach odpowiednimi znakami lub kolorami. Na rys. 9 podano przykład profilu geologicznego otworu wiertniczego.
Prowadząc wyrobiska górnicze (udostępniające, przygotowawcze, wybierkowe) następuje ostateczne rozpoznanie złoża. Można zaobserwować wtedy rzeczywiste położenie warstw, ich cechy charakterystyczne oraz przebieg zaburzeń geologicznych. Pomiary odsłoniętych warstw dokumentuje się w formie zdjęcia geologicznego (rys. 10), zapisanego w Dzienniku kopalnianych zdjęć geologicznych. Na tej podstawie, możemy wykonać przekrój geologiczny przez interesujący nas fragment górotworu (złoża).
Rys. 10. Zdjęcie warstw geologicznych w czole przodka, na ociosach i spągu wyrobiska
Przekrój geologiczny sporządza się na podstawie profilów poszczególnych wyrobisk poszukiwawczych, np. rowów, szybików, otworów wiertniczych. Obrazują one wzajemne zaleganie utworów geologicznych w płaszczyźnie pionowej wzdłuż przyjętej linii przekroju.
Przekroje mogą być:
· podłużne sporządzone się wzdłuż linii
rozciągłości inaczej po rozciągłości,
· poprzeczne sporządzone prostopadle do linii rozciągłości
· prowadzone wzdłuż linii poszukiwawczych
Przekroje geologiczne należy wykonywać w skali dającej dostateczną przejrzystość. Dla przejrzystości często stosuje się dwukrotnie większą skalę pionową niż skalę długości. W złożach pokładowych przekroje geologiczne określają wielkość kąta nachylenia i kierunek nachylenia pokładów, wysokości zrzutów uskoków oraz charakter pofałdowań. Przykład przekroju geologicznego złoża węglowego przedstawia rys. 11.
Rys. 11. Przekrój geologiczny złoża węglowego prowadzony wzdłuż linii poszukiwawczej
W przypadku wykonywania poszukiwań górniczych za pomocą otworów wiertniczych, określić można rozciągłość, linię nachylenia oraz kąt nachylenia pokładu. Zadanie to wykonujemy w sposób wykreślny, na podstawie danych uzyskanych z trzech otworów wiertniczych — nieleżących na jednej prostej, czyli rozmieszczonych w wierzchołkach trójkąta. Najbardziej rozpowszechniona jest tu metoda Baumana oraz metoda rzutów cechowanych.
Na rys. 12 naniesiono w odpowiedniej skali wyloty trzech otworów A, B, C. Pierwszy z nich osiągnął pokład na głębokości ha drugi otwór napotkał ten sam pokład na głębokości hb a trzeci na głębokości hc Otwory (punkty) dobieramy tak, by głębokość ha miała wartość liczbową najmniejszą, a hc największą. W celu określenia rozciągłości pokładu odmierza się prostopadle do boku łączącego najpłytszy i najgłębszy otwór, czyli do boku AC, głębokość ha, z punktu A oraz hc, z punktu C. Końce tych głębokości łączy się, otrzymując linię A1C1. Następnie w odległości hb przeprowadza się linię bb równoległą do boku AC, która przetnie linię A1C1 w punkcie D1. Z punktu D1 prowadzi się linię prostopadłą do linii bb aż do przecięcia się jej z bokiem AC w punkcie D. Po połączeniu punktu B z punktem D otrzymuje się linię AD będącą linią rozciągłości pokładu. Linia nachylenia pokładu leży w płaszczyźnie pionowej prostopadłej do linii BD, o przeprowadzonej z punktu A lub C. W przykładzie pokazanym na rys. 9 płaszczyznę tę przeprowadzono w punkcie C, otrzymując linię nachylenia pokładu EC prostopadłą do linii BD.
Rys. 12.
Wykreślny sposób określania linii rozciągłości, nachylenia i kąta nachylenia
pokładu na podstawie trzech otworów wiertniczych (konstrukcja Baumana)
W celu określenia kąta nachylenia pokładu, tj. kąta zawartego pomiędzy linią nachylenia a płaszczyzną poziomą, prowadzi się z punktu C linię prostopadłą do linii EC, na której odmierza się różnicę głębokości otworów C i B, (czyli wartość hc minus hb), otrzymując punkt F. Po połączeniu linią prostą punktu F z punktem E otrzymuje się kąt FEC (α) równy kątowi nachylenia pokładu.
Metodę tą omówimy na konkretnym przykładzie.
Dane są współrzędne
trzech punktów nawiercenia kopaliny użytecznej A(1000, 900, 100), B(600,
1300, 40), C(400, 600, 50). Określ
linię rozciągłości, rozciągłość,
linię nachylenia oraz kąt nachylenia pokładu. Nanieś punkty A, B, C
na siatkę współrzędnych[1].
Zastosuj skalę 1:5000.
Rys. 13.
Wyznaczenie linii rozciągłości, rozciągłości (ω), linii nachylenia i kąta nachylenia (α) pokładu na podstawie trzech
otworów wiertniczych metodą rzutów cechowanych.
Punkty A,
B, C nanosimy na siatkę współrzędnych (rys.13). Łączymy
punkty A i B oraz A i C.
Otrzymana prosta AC pokonuje
różnicę poziomów 50 m. Szukamy na niej punktów, przez które przechodzą
warstwice 60, 70, 80 i 90m. W tym celu dzielimy prostą na pięć równych
odcinków. To samo czynimy z prostą AB
z tą różnicą, że dzielimy ją na sześć równych odcinków. Otrzymane punkty o tych
samych wysokościach na obu prostych łączymy ze sobą. W ten sposób otrzymujemy
warstwice pokładu, które są jednocześnie liniami rozciągłości. Kąt ω zawarty między linią
rozciągłości a osią x jest szukaną rozciągłością. Linię nachylenia kreślimy, jako
prostą prostopadłą do warstwic. Kąt nachylenia pokładu wyznaczamy poprzez
poprowadzenie prostej od poziomu 40m do dowolnej warstwicy np. 90m, na której
jest odmierzona odległość x.
Różnica poziomów wynosi 50 m. Przy zastosowanej skali 1: 5 000 odległość
ta na siatce współrzędnych wynosi 1 cm, która jest szukaną wartością x.
Grubość pokładu (miąższość rzeczywistą) mierzy się prostopadle od stropu do spągu pokładu. Jeżeli dokonamy pomiaru pod innym kątem wtedy uzyskamy grubość pozorną. Są przypadki gdzie nie można pomierzyć bezpośrednio miąższości rzeczywistej. Wtedy należy pomierzyć kąt nachylenia pokładu i miąższość pozorną oraz dokonać obliczeń. Na rysunkach 14; 15; 16; podano przykłady określenia rzeczywistej grubości pokładu.
Rys.14. Określenie grubości pokładu
odsłoniętego na wychodni
Rys.15. Określenie grubości pokładu
odsłoniętego przecznicą
Rys.16. Określenie grubości pokładu
nawierconego w otworze wiertniczym
Mierząc grubość kopaliny użytecznej np. pokładu węgla należy dokładnie określić także grubość przerostów. Istotne jest również określenie rodzaju skał otaczających pokład (w stropie i spągu). Te informacje są niezbędne dla projektowania przyszłych wyrobisk w tym pokładzie. Wyniki pomiarów nanosi się na szkic profilu pokładu węgla (rys. 17).
Rys. 17. Profil pokładu węgla
Na podstawie otrzymanych przekrojów geologicznych złoża sporządza się mapy pokładowe oddzielnie dla poszczególnych pokładów złoża pokładowego, np. węgla. Sporządza się je, jako mapy warstwicowe (linia łącząca punkty na mapie jednakowej wysokości). Warstwice podają częściej położenie spągu pokładu, rzadziej stropu w stosunku do poziomu odniesienia. Mapy warstwicowe pokładów węgla charakteryzują ukształtowanie powierzchni pokładów pod ziemią. Obrazują one sposób zalegania oraz wszelkie sfałdowania i zaburzenia w zaleganiu pokładów. Z układu otrzymanych warstwic można zorientować się, co do kierunku rozciągłości, nachylenia i grubości pokładu oraz ich zmienności na całej powierzchni rzutu poziomego pokładu. Mapy warstwicowe pokładów węgla umożliwiają obliczenie ich powierzchni potrzebnej do obliczenia zasobów węgla. Służą one jednocześnie do odpowiedniego usytuowania w pokładzie wyrobisk górniczych przy projektowaniu eksploatacji. Mapę warstwicową przedstawia rys. 18.
Rys. 18. Mapa warstwicowa pokładu węgla.
Mapy górnicze – podział.
Mapa górnicza jest to przedstawiona na płaszczyźnie metodą rzutów geometrycznych sytuacja powierzchni, wyrobisk górniczych i sytuacja geologiczna lub jeden z tych elementów.
Mapy górnicze sporządza się w odpowiedniej skali. Temat, skala i sposób opracowania map górniczych są dostosowane do potrzeb ruchu zakładu górniczego.
Mapy górnicze dzielą się ze względu na treść na trzy grupy:
— mapy powierzchni,
— mapy wyrobisk górniczych,
— mapy geologiczne.
Mapy powierzchni — przedstawiają sytuację na powierzchni o treści i formie dostosowanej do potrzeb górnictwa.
Mapy wyrobisk górniczych — przedstawiają sytuację wyrobisk górniczych oraz elementy geologiczne i inne elementy górnicze związane z prowadzeniem robót górniczych, a ponadto w poszczególnych przypadkach również i sytuację na powierzchni.
Mapy geologiczne — przedstawiają sytuację geologiczną dla potrzeb górnictwa.
Każda z wymienionych grup dzieli się zależnie od celu, pochodzenia i sposobu opracowania na trzy zespoły map:
— mapy podstawowe,
— mapy przeglądowe,
— mapy specjalne.
Mapy podstawowe sporządza się bezpośrednio na podstawie wyników uzyskanych z pomiarów. Wykonuje się ją w skali 1: 1000 lub 1: 2000. Może ona przedstawiać między innymi poziomy warstwy, pokłady, przekroje geologiczne. Mapy te stanowią źródłowy materiał dla opracowania map przeglądowych i map specjalnych.
Mapy przeglądowe sporządzone są na podstawie map podstawowych w drodze reprodukcji lub pomniejszenia tych map. Treścią map przeglądowych może być sytuacja przedstawiona na mapach podstawowych powierzchni, wyrobisk górniczych lub geologicznych, ujęta łącznie lub oddzielnie z pominięciem niektórych elementów, w zależności od celu, do którego są sporządzane. Wykonuje się ją w skali 1: 500, 1: 1 000, 1: 2 000, 1: 5 000 lub 1: 10 000.
Mapy specjalne są to kopie map podstawowych lub przeglądowych, uzupełnione szczegółami o specjalnym znaczeniu dla danego zakładu górniczego. Wykonuje się ją w skali 1: 500, 1: 1 000, 1: 2 000, 1: 5 000 lub 1: 10 000.
Przykłady map specjalnych powierzchni:
Mapa obszaru górniczego przed stawia sytuację powierzchni z uwidocznieniem granic obszaru górniczego dla eksploatacji określonej kopaliny.
Mapa powierzchniowych zbiorników wodnych — jest to mapa sytuacyjno-wysokościowa obszaru górniczego z uwidocznieniem naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych.
Przykłady map specjalnych wyrobisk
górniczych:
Mapa oddziałowa przedstawia sytuację wyrobisk górniczych w określonym oddziale wydobywczym z naniesieniem miejsc zagrożeń oraz urządzeń w wyrobiskach górniczych, koniecznych dla prawidłowego i bezpiecznego prowadzenia robót górniczych przez dozór górniczy. Każdy sztygar oddziałowy oraz sztygar zmianowy powinien ją mieć i w miarę postępu robót górniczych na bieżąco uzupełniać.
Mapa przewietrzania (wentylacyjna) przedstawia sytuację wyrobisk górniczych, z uwzględnieniem dróg i urządzeń wentylacyjnych.
Mapa przeciwpożarowa przedstawia sytuację wyrobisk górniczych z uwidocznieniem pól pożarowych, dróg wentylacyjnych, wyrobisk eksploatacyjnych i przygotowawczych oraz urządzeń zabezpieczających.
Zebrał i opracował: Czesław
Zając
marzec2007r, luty 2015r, styczeń 2017, wrzesień 2017, grudzień
2018, grudzień 2019
Bibliografia:
-Bielewicz. T, Prus B., Górnictwo, Wydawnictwo Śląsk 1984 r.
- Chudek M., Wilczyński S., Żyliński R., Podstawy górnictwa, Wydawnictwo Śląsk 1977 r.
- Poradnik górnika, Wydawnictwo Śląsk 1972 r.
- Bielewicz. T, Prus B., Honysz J. Górnictwo, Wydawnictwo Śląsk 1993 r.
- Zarys nauki o złożach, Wydawnictwo Geologiczne - Warszawa 1964 r.
-
Lebek A., Rysunek techniczny dla szkół górniczych, Katowice 1969 r.
- Cz.
Zając, Miernictwo górnicze Katowice 2012 r
-
http://www.geospectrum.pl/ - styczeń 2017
- https://www.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/mos/srodowisko/geologia/publikacje/geologia_zlozowa/met_dokumentowania_zloz_stalych_-_czIII.pdf
grudzień 2018
[1] W miernictwie stosuje się układ współrzędnych prostokątnych oznaczony w ten sposób, że oś +x skierowana jest na północ, a oś +y na wschód.