Strona główna

Eksploatacja złóż

Maszyny
i
urządzenia górnicze

Miernictwo górnicze

Zajęcia praktyczne

Zmiany
w przepisach górniczych
 z dnia 01.07.2017

 

Pożary podziemne

Pożary podziemne. 1

I.        Przyczyny i podział pożarów podziemnych. 2

1.       Pożary podziemne - wprowadzenie. 2

2.       Pożary egzogeniczne. 2

3.       Pożary endogeniczne. 3

II.      Przebieg pożaru. 4

1.       Wprowadzenie. 4

2.       Zabezpieczenie ludzi przed zadymieniem.. 5

3.       Ograniczenie strefy zadymienia. 6

4.       Zaburzenia wentylacyjne. 6

5.       Ogniska wtórne pożaru. 7

6.       Wybuch gazów pożarowych. 8

7.       Przykład prowadzenia akcji gaszenia pożaru. 8

III.         Zamykanie pól pożarowych. 9

1.       Tamy pożarowe. 10

2.       Kolejność zamykania tam pożarowych. 10

3.       Pole pożarowe. 10

IV.          Otwieranie pól pożarowych. 11

V.      Zwalczanie pożarów.. 11

1.       Grupy pożarów.. 11

2.       Środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy. 11

3.       Rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego. 12

4.       Obowiązki pracownika w przypadku pożaru. 12

5.       Prowadzenie akcji przeciwpożarowej 13

VI.          Zapobieganie pożarom podziemnym... 13

1.       Techniczne środki zapobiegawcze. 13

2.       Technologiczne środki zapobiegawcze. 13

3.       Organizacyjne środki zapobiegawcze. 14

VII.        Zagrożenie pożarowe w przepisach. 14

VIII.      Bibliografia:. 31

 

I.    Przyczyny i podział pożarów podziemnych

1.    Pożary podziemne - wprowadzenie

Pożarami podziemnymi są pożary powstałe w wyrobiskach górniczych w podziemiach kopalń lub na ich powierzchni w bliskim sąsiedztwie szybów. Stwarzają one duże zagrożenie dla zatrudnionych pod ziemią ludzi nie tylko z powodu temperatury, ale głównie z powodu tworzenia się gazów trujących (tlenek węgla) i duszących (dwutlenek węgla). Obok zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego pożary powodują bardzo duże straty ekonomiczne.

 Do powstania pożaru konieczne jest ciało palne, temperatura i tlen.

Zapobieganie powstaniu lub gaszenie pożaru polega na usunięciu jednego z w/w czynników. Zgasimy pożar, jeżeli usuniemy ciało palne, odetniemy dopływ powietrza lub odbierzemy ciepło pożarowi.

Przyczyny powstania pożarów podziemnych mogą być: zewnętrzne (tzw. pożary egzogeniczne) i wewnętrzne (tzw. pożary endogeniczne).

Nowe przepisy górnicze[1], które weszły w życie z dniem 1 lipca 2017r. zmieniły definicję pożaru podziemnego, która obecnie brzmi:

 

Przez pożar podziemny rozumie się wystąpienie w wyrobisku podziemnym otwartego ognia, żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji, a także stwierdzenie w powietrzu kopalnianym dymów lub ilości tlenku węgla w rejonowym prądzie powietrza większej niż 25 dm3/min.

Utrzymywania się w powietrzu kopalnianym dymów, tlenku węgla w ilości większej niż 25 dm3/min, powstałych w wyniku stosowania dopuszczalnych procesów technologicznych, w szczególności robót strzałowych, prac spawalniczych, pracy maszyn z napędem spalinowym, lub wydzielania się tlenku węgla wskutek urabiania— nie zgłasza się i nie rejestruje jako pożar podziemny.

 

W przepisach obowiązujących do 30 czerwca 2017 definicja pożaru brzmiała podobnie z tą różnicą, że było „lub utrzymywanie się w przepływowym prądzie powietrza stężenia tlenku węgla powyżej 0,0026%”, a obecnie jest lub ilości tlenku węgla w rejonowym prądzie powietrza większej niż 25 dm3/min”. Są to wartości, które pomagają w ocenie poziomu zagrożenia pożarami endogenicznymi.

 

2.    Pożary egzogeniczne.

Powstają one najczęściej wskutek wadliwej instalacji i eksploatacji maszyn i urządzeń, braku ładu oraz porządku, a przede wszystkim nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa ogólnego i bezpieczeństwa pożarowego w codziennej pracy górniczej. Przyczyny ich powstania to głównie:

   roboty spawalnicze i cięcia metali,

   niewłaściwa instalacja i eksploatacja urządzeń maszynowych oraz elektrycznych, szczególnie przenośników taśmowych,

   nieprawidłowe obchodzenie się z płynami łatwopalnymi,

   palenie tytoniu i używanie otwartego ognia,

   niewłaściwe wykonywanie robót strzelniczych,

   wybuchy gazów i pyłów.

Statystyki podają, że przyczyną wielu pożarów pod ziemią były nieprawidłowo wykonywane roboty spawalnicze, cięcie gazowe i łukiem elektrycznym metali, zgrzewanie i lutowanie metali. Dlatego przepisy górnicze nie dopuszczają do wykonywania powyższych czynności. Wyjątkowo po spełnieniu rygorystycznych warunków dopuszczają przeprowadzanie ich w:

   podziemnych wyrobiskach w zakładach górniczych niemających pól metanowych i wydobywających kopaliny niepalne,

   szybach wdechowych oraz wydechowych, którymi jest odprowadzane powietrze z pokładów niemetanowych i pól metanowych I albo II kategorii zagrożenia metanowego,

   komorach wykonanych w obudowie niepalnej, przewietrzanych niezależnym prądem powietrza, zlokalizowanych w polach niemetanowych lub wyrobiskach zaliczonych do stopnia „a” niebezpieczeństwa wybuchu metanu,

   wyrobiskach korytarzowych na odcinku z elektryczną trakcją przewodową — w zakresie dotyczącym trakcji.

Pożary egzogeniczne mogą powstać w każdej kopalni i w zasadzie w każdym jej miejscu. Zazwyczaj pojawiają się niespodziewanie, bez ujawnienia wyraźnych oznak ostrzegawczych. Rozwijają się gwałtownie, wydzielając duże ilości dymów.

 

3.    Pożary endogeniczne.

Przyczyną powstawania pożarów endogenicznych jest samozapalenie węgla, czyli powstanie ognia bez zetknięcia się materiału palnego z płomieniem.

Pożary endogeniczne w kopalniach węgla są następstwem utleniania się węgla w sprzyjających warunkach. Węgiel utlenia się w temperaturze powietrza kopalnianego, co w warunkach słabego chłodzenia powoduje wzrost temperatury. Powyżej temperatury 60°C szybkość utleniania znacznie wzrasta. W miarę dalszego wzrostu temperatury węgiel odgazowuje się, wydzielają się węglowodory o charakterystycznym zapachu nafty. Równocześnie pojawia się tlenek węgla. Gdy temperatura nagrzewającego się węgla przekroczy temperaturę zapłonu, wówczas następuje samozapłon. Temperatura zapłonu wynosi dla węgli brunatnych około 250°C, dla węgli kamiennych około 350°C, dla antracytów 440°C.

Samozapaleniu sprzyja skłonność węgla do samozapalenia, rozkruszenie węgla, dostęp powietrza, wilgotność, obecność pirytów oraz niewłaściwy system eksploatacji i wentylacji.

Pierwszym objawem rozwijającego się pożaru jest duszna atmosfera, zaparowanie powietrza, pocenie się ociosów i stropu oraz wyczuwanie ciepła przy dotknięciu calizny węglowej. W następnej fazie powstawania pożaru wyczuwa się zapach nafty. Dalszym objawem pożaru są dym, na końcu pojawia się płomień.

W kopalniach eksploatujących węgiel skłonny do samozapalenia prowadzi się wczesne wykrywanie pożarów, które polega na okresowym pobieraniu próbek powietrza w wybranych punktach zagrożonych rejonów. Analiza chemiczna próbek oraz obserwacja ubytku tlenu i wzrostu zawartości tlenku węgla i dwutlenku węgla sygnalizuje rozwijanie się procesu samozapalenia. Ocenę stanu zagrożenia wyrobisk górniczych pożarami endogenicznymi precyzują przepisy (Rozporządzenie1….).

II. Przebieg pożaru

1.    Wprowadzenie

Z chwilą powstania pożaru może być różny jego przebieg jak i rozwój zagrożeń. W przypadku pożaru egzogenicznego powstałego w wyrobisku górniczym ognisko pożaru rozwija się szybko, zaczyna rozprzestrzeniać się i płomienie ognia obejmują swym zasięgiem coraz to nowe partie, przechodzą na ociosy węglowe wyrobiska, na palne elementy jego obudowy i wyposażenia. Rozprzestrzenianie się płomieni na ogół zachodzi w kierunku zgodnym z przepływem powietrza, jak również pod prąd powietrza. Pożar taki stwarza dwa główne zagrożenia: dymy pożarowe i ognisko pożaru.

Dymy pożarowe pojawiają się sie z chwilą powstania pożaru. Zadymiony prąd powietrza powoduje stopniowe zadymienie wyrobisk, od ogniska pożaru do wentylatora, które stanowią drogi jego przepływu. W powietrzu kopalnianym pojawiają się gazy powstałe na skutek utlenienia się węgla oraz będące produktami suchej destylacji węgla. Gazami tymi są: dwutlenek węgla, tlenek węgla, wodór, metan i inne węglowodory. Pojawia się również para wodna i inne gazy w niewielkich ilościach. Gazy pożarowe mają działanie duszące i trujące. Niektóre ich składniki, a mianowicie tlenek węgla, metan, węglowodory ciężkie oraz wodór, są palne i zmieszane w odpowiednim stosunku z powietrzem tworzą mieszaninę wybuchową. Zadymione powietrze powoduje także ograniczenie, a nawet zanik widoczności. Dlatego gazy pożarowe stanowią istotne zagrożenie dla załogi w czasie pożaru, które należy ograniczyć.

Osoba kierująca akcja przeciwpożarową musi tak pokierować prądami powietrza, aby: 

   nie dopuścić do zadymienia wyrobisk, w których znajdują się ludzie lub którymi będą się oni wycofywać, czyli zabezpieczyć ludzi przed zadymieniem.

   ograniczyć strefę zadymioną, kierując dymy najkrótszą drogą do szybu wydechowego,

   nie dopuścić do powstania zaburzeń wentylacyjnych,

   nie dopuścić do powstania ognisk wtórnych,

   nie dopuścić do wybuchu gazów pożarowych.

Wielkość strefy zagrożonej zależy od miejsca powstania ogniska pożaru, co przykładowo przedstawia rysunek 1.

 Zasięg zadymienia kopalni przez pożar

Rys. 1. Zasięg zadymienia kopalni przez pożar powstały a- w szybie wdechowym,  b - w grupowym prądzie świeżego powietrza, c - w rejonowym oddziałowym prądzie świeżego powietrza

Ogólna zasada przewietrzania kopalni podczas pożaru to pełne panowanie nad kierunkami przepływu powietrza w sieci przewietrzania, a wszelkie zmiany mają być celowe i z góry ustalone. Nie może być żadnych zmian nieprzewidzianych, które stworzyłyby zaskoczenie dla wycofującej się załogi będące tragiczne w skutkach. Zaburzenia wentylacyjne były już niejednokrotnie przyczyną katastrof pożarowych i śmierci ludzi zaskoczonych i nagle ogarniętych dymami na wyznaczonej drodze swego wycofywania, pozornie bezpiecznej.

2.    Zabezpieczenie ludzi przed zadymieniem

Polega na skierowaniu dymów najkrótszą drogą bezpośrednio do wyrobisk wentylacyjnych, z pominięciem miejsc, w których znajdują się ludzie. Zadanie to można wykonać na kilka sposobów w zależności od sytuacji. Trzy takie sposoby zostały omówione poniżej.

 

- Pierwszy sposób polega na otwarciu drzwi w wybranych tamach wentylacyjnych zabudowanych w wyrobisku łączącym prąd powietrza świeżego i zużytego w wyniku, czego powietrze popłynie bezpośrednio do dróg powietrza zużytego. Powyższe pociągnięcie nazwano „krótkim spięciem wentylacyjnym”. Spięcie wentylacyjne należy zazwyczaj wykonać na początku rejonu (oddziału), który chce się zabezpieczyć przed zadymieniem tak, aby odcięło ono dopływ zadymionego powietrza do tych wyrobisk. Powyższe rozwiązanie zostało zobrazowane na przykładzie przedstawionym na rysunku 2.

Przykłady zabezpieczenia przed zadymieniem oddziału

czek.eu luty 2015

Rys.2. Przykłady zabezpieczenia przed zadymieniem oddziału za pomocą krótkiego spięcia wentylacyjnego, przy dwóch szybach     a — sytuacja przed pożarem,   b — zadymienie oddziału I przy nie zmienionej wentylacji,  c — zabezpieczenie oddziału I przez zastosowanie krótkiego spięcia

 

- W niektórych przypadkach zatrzymuje się przepływ powietrza w wyrobiskach (tzw. wentylacja zerowa) przez zatrzymanie wentylatora oraz zamknięcie połączeń szybów z atmosferą zewnętrzną (stosowanie zasuw). Ma to na celu opóźnienie przepływu dymów od ogniska do oddziałów, aby można było wycofać ludzi przed pojawieniem się dymów (rys. 3).

Zastosowanie wentylacji „zerowej” w celu niedopuszczenia do zadymienia kopalni 

czek.eu  luty 2015

Rys.3.  Zastosowanie wentylacji „zerowej” w celu niedopuszczenia do zadymienia kopalni do czasu wycofania ludzi.  a — sytuacja przed pożarem,  b — zadymienie kopalni przy nie zmienionej wentylacji,  c — zabezpieczenie kopalni za pomocą krótkiego spięcia

 

- Trzeci omawiany sposób to tzw. rewersja wentylacji. Polega na celowej zmianie kierunku przepływu powietrza w kopalni. Odwrócony i zadymiony prąd powietrza kierowany jest bezpośrednio na powierzchnię szybem wdechowym. Rewersję wentylacji przeprowadza się za pomocą urządzeń rewersyjnych, znajdujących się przy wentylatorze głównym.

Podczas wycofywania ludzi ze strefy zagrożonej pożarem zawsze należy liczyć się z tym, że na pewnych odcinkach będą musieli oni przejść w dymach. Przed gazami pożarowymi będą się zabezpieczać za pomocą pochłaniaczy ochronnych lub aparatów ucieczkowych.

3.    Ograniczenie strefy zadymienia.

Podstawowym warunkiem ograniczenia zasięgu zadymienia wyrobisk oraz nieprzewidzianych zmian w przepływie powietrza jest skierowanie zadymionego powietrza najkrótszą drogą do szybu wydechowego, zapewniając swobodny przepływ dymów na całej drodze. Uzyskuje się to przez otwarcie wszystkich tam regulacyjnych znajdujących się w wyrobiskach, którymi płyną dymy.

4.    Zaburzenia wentylacyjne

Z chwilą powstania pożaru otwartego powstaje w sieci przewietrzania źródło depresji cieplnej, będącej nowym i dodatkowym źródłem spiętrzenia w układzie potencjalnym sieci, które można obrazowo przedstawić, jako „wentylator cieplny” umiejscowiony w tej sieci. Odwracanie się prądów bocznych (zmiana ich kierunku przepływu) następuje, gdy wartość depresji cieplnej przekroczy wielkość spiętrzenia wentylatora przypadającego na ten prąd (rys.4 i 5).

Układ potencjalny sieci przewietrzania podczas pożaru powstałego w prądzie wznoszącym

czek.eu

Rys. 4. Układ potencjalny sieci przewietrzania podczas pożaru powstałego w prądzie wznoszącym.

Przykład odwracania się prądu bocznego 2—7 i zasięg zadymienia po jego odwróceniu

Rys. 5. Przykład odwracania się prądu bocznego 2—7 i zasięg zadymienia po jego odwróceniu

a — sytuacja przed pożarem,

b — zadymienie kopalni przed odwróceniem prądu 2—7.

c — zadymienie po odwróceniu tego prądu;

 

Aby zlikwidować zaburzenia wentylacyjne wywołane odwróceniem prądów należy przeprowadzić tzw. stabilizację sieci przewietrzania.

Stabilizacja sieci przewietrzania polega na niedopuszczeniu do wzrostu depresji cieplnej pożaru poprzez aktywne gaszenie ogniska środkami gaśniczymi, chłodzenie gazów pożarowych wypływających z ogniska oraz postawienie tamy stabilizacyjnej zasadniczej oraz pomocniczych.

W omawianym przypadku w celu stabilizacji sieci (rys.5) tamę stabilizującą zasadniczą postawimy w prądzie 4 – 5 przed ogniskiem pożaru. W zależności od usytuowania sąsiednich wyrobisk (nachylenie, długość, przekrój itp.) postawienie w nich tam stabilizujących pomocniczych może wywołać różne skutki. Aby podjąć taką decyzję należy posiadać duże doświadczenie i znajomość sieci.

5.    Ogniska wtórne pożaru

Ogniska wtórne pożaru mogą powstać w miejscach zetknięcia się bardzo gorących dymów ze świeżym powietrzem, czyli na skrzyżowaniach prądu zadymionego z dopływami bocznymi prądów niezadymionych.

Jeżeli gorące gazy pożarowe zawierają składniki palne, a nie zawierają dostatecznej ilości tlenu do ich zapalenia, to po doprowadzeniu do nich świeżego powietrza następuje ponowne ich zapalenie. Od zapalonych gazów mogą się zapalić elementy palne wyrobiska jak również węgiel w ociosach. W przypadku, gdy gorące gazy pożarowe nie zawierają składników palnych to ogrzewają one materiały palne do temperatury wystarczającej, aby przy zetknięciu z tlenem mogły ulec zapaleniu.

Niedopuszczenie do powstania ognisk wtórnych uzyskuje się przez zamknięcie tamy zasadniczej przed ogniskiem pożaru oraz tamowanie prądów bocznych, aby ograniczyć dopływ tlenu do zadymionego powietrza.

6.    Wybuch gazów pożarowych

Niektóre składniki gazów pożarowych, takie jak tlenek węgla, metan, węglowodory ciężkie oraz wodór, są palne, a zmieszane w odpowiednim stosunku z powietrzem tworzą mieszaninę wybuchową. W czasie pożaru należy na bieżąco analizować skład gazów pożarowych w celu określenia stopnia wybuchowości. Do tego celu wykorzystuje się chromatografy oraz eksplozymetry.

W przypadku zagrożenia wybuchem gazów pożarowych należy zmienić ich skład przez dodanie gazów obojętnych do powietrza płynącego do ognia. Może być to być dwutlenek węgla lub azot. O ile czas na to pozwoli może być do tego celu użyty GAG – Górniczy Agregat Gaśniczy. Działanie tego agregatu polega na zasysaniu powietrza z otoczenia, redukcji zawartego w nim tlenu przez spalanie paliwa naftowego. Powstałe gazy spalinowe chłodzi się wodą i tłoczy do ogniska pożaru. W efekcie następuje zmiana składu gazów pożarowych, które staję się mniej skłonne do wybuchu.

7.    Przykład prowadzenia akcji gaszenia pożaru[2]

W kopalni Z obserwator idący drogą 4-3 (rys. 6) o godzinie 1600 poczuł zapach węglowodorów, a po zejściu kilku metrów niżej punktu 3 zauważył w piętrze dowierzchni 2-3 około 30 m poniżej skrzyżowania 3 otwarty ogień P. Po zaalarmowaniu kierownictwa kopalni zjechały do akcji drużyny ratowników wraz z kierownikiem wentylacji i po dojściu do miejsca pożaru drogą 1-A-2-P rozpoczęły gaszenie pożaru gaśnicami. Ognisko pożaru znajdowało się w piętrze dowierzchni pierwszej warstwy pokładu 510, którego grubość w tym rejonie wynosi 15 do 18 m. Pokład wybierany był warstwami równoległymi do uławicenia z dołu do góry z podsadzką hydrauliczną. Ponieważ gaszenie ognia gaśnicami nie dawało pożądanych rezultatów i istniało niebezpieczeństwo zapalenia się gumowej taśmy, na którą spadały z piętra rozżarzone kawałki węgla, rozcięto taśmę i ściągnięto ją w dół. W związku z dalszym rozwojem pożaru i niemożliwością ugaszenia go gaśnicami przystąpiono o godz. 18°° do budowy tamy płóciennej TP w dowierzchni przed ogniskiem pożaru. Budowy tej tamy nie ukończono, ponieważ nastąpiło odwrócenie prądu w dowierzchni 5-6, wskutek przepływu gazów pożarowych przez niedokładnie podsadzoną ścianę BC będącą w likwidacji, najpierw na odcinku 5-B, a następnie B-6 i dymy kierowały się z powrotem do ognia, odwracając prąd 2-5. W krótkim czasie następuje odwrócenie prądu w bocznicy 1-4 nieszczelnie otamowanej tamami śluzowymi T1 i T2 i dymy płyną drogą P-3-4-1-A-2 z powrotem do ognia. Wskutek odwrócenia się prądów 2-5-B-6 i 1-4-3 cały oddział został zadymiony, a zaskoczone tym zastępy ratowników wycofywały się w dymach wraz z kierownikiem wentylacji drogą P-2-A-1.

 

Odwrócenie prądu w czasie pożaru w kopalni „Z” a- schemat przestrzenny  b – schemat kanoniczny.

 

Rys. 6.  Odwrócenie prądu w czasie pożaru w kopalni „Z” a- schemat przestrzenny  b – schemat kanoniczny.

 

W czasie wycofywania ginie kierownik wentylacji nieposiadający aparatu ratowniczego ani pochłaniacza ucieczkowego w odległości około 30 m od prądu powietrza świeżego w punkcie 1 (rys. 6). Przyczyną odwrócenia się prądów powietrza była wysoka depresja wentylacji wewnętrznej części systemu hw w bocznicy 2-3, mały opór R tejże części systemu, spowodowany brakiem tamy zasadniczej przed ogniskiem pożaru w bocznicy 2-3, oraz duży opór zewnętrznej części systemu RZ (długa droga do szybu wydechowego, częściowo wyrobiska zaciśnięte).

Przytoczony powyżej przykład wskazuje, że niedopuszczalne jest prowadzenie akcji aktywnego gaszenia pożaru w prądzie wznoszącym się w pełnym prądzie powietrza świeżego (bez uprzedniego otamowania bocznicy chociażby przez zawieszenie płótna wentylacyjnego w całym przekroju wyrobiska) oraz że opór prądu bocznego Rb nie ma wpływu na jego odwrócenie. W tym przypadku odwrócił się nieszczelnie otamowany prąd boczny 1-4 o dużym oporze.

III.   Zamykanie pól pożarowych

Gdy nie ma możliwości aktywnego ugaszenia pożaru, wówczas należy przystąpić do otamowania pożaru. Otamowanie pożaru ma na celu odcięcie dopływu powietrza tamami pożarowymi.

Po otamowaniu pożaru w izolowanej przestrzeni pozostaje pewna ilość tlenu i ognisko pożaru pali się nadal. W miarę wyczerpywania się tlenu ogień przygasa i w końcu ulega stłumieniu. Stłumienie takie jest złudne, gdyż wystarczy większy dopływ tlenu i w krótkim okresie ogień może rozpalić się od nowa.

Podczas tamowania pożaru należy przede wszystkim otamować jak najmniejszą przestrzeń wokół ogniska pożaru i jak najprędzej postawić tamy. W pierwszej kolejności stawia się tamy tymczasowe, a następnie ostateczne. Do kierowania przepływu powietrza i dymów pożarowych służą także tamy bezpieczeństwa.

1.    Tamy pożarowe

Tymczasowe tamy pożarowe – wykonane są tak, aby można je zabudować szybko w trudnych warunkach pożaru. Mogą być to tamy:

   płócienne – płótno rozpięte w poprzek chodnika,

   deskowe - wykonuje się je podobnie jak tamy wentylacyjne deskowe,

   pneumatyczne – wykonane z worków z gumowanego płótna, które napełnia się z rurociągu sprężonego powietrza,

   z worków z piaskiem,

   z elementów betonowych – mogą być to np. bloczki betonowe układane jeden na drugi uszczelnione gliną.

Tamy bezpieczeństwa – w ramach profilaktyki przeciwpożarowej oraz w myśl obowiązujących przepisów w wyrobiskach górniczych zabudowane są tamy bezpieczeństwa. W tamach tych w normalnych warunkach drzwi są otwarte, a wykorzystuje się je w czasie pożaru. Drzwi w tamach bezpieczeństwa znajdujących się w świeżym powietrzu są przywiązane łańcuchem do obudowy wyrobiska, aby zostały pomyłkowo zamknięte, zatrzymując przepływ powietrza do rejonów. Natomiast drzwi w tamach w zużytym powietrzu są wyjęte zawiasów i oparte o ocios wyrobiska, aby nie zostały w żadnym przypadku zamknięte pochopnie. Wynika to z podstawowej zasady, aby przez nieporozumienie nie zahamować swobodnego odpływu dymów do szybu wydechowego. Tamy bezpieczeństwa stawia się:

   przy szybach wdechowych i wydechowych na każdym poziomie, w rejonie wszystkich podszybi, dróg głównych i rejonowych przed i za każdym skrzyżowaniem, w świeżym i zużytym prądzie powietrza,

   na początku i końcu każdego rejonu.

Rozmieszczenie tam bezpieczeństwa pozwala na izolację dowolnej części sieci przewietrzania w zależności od warunków potrzeb.

Ostateczne tamy pożarowe – mogą być to tamy murowe wykonane podobnie jak tamy izolacyjne lub korki podsadzkowe wykonane z piasku lub pyłu dymnicowego. Tamy te powinna charakteryzować duża szczelność. W przypadku, gdy tamy te budowane są w polach metanowych wykonuje się je, jako przeciwwybuchowe tamy pożarowe. Charakteryzują się zwiększoną grubością. Najlepsze rozwiązanie, to wykonanie tamy przeciwwybuchowej, jako korka podsadzkowego. 

2.    Kolejność zamykania tam pożarowych

W pierwszej kolejności zamyka się tamy zamykające dopływ świeżego powietrza do ogniska pożaru. W następnej kolejności zamyka się tamy na wylocie. Przy zamykaniu tam w polach metanowych istnieje możliwość powstania wybuchowych stężeń metanu i gazów pożarowych. Dlatego należy cały czas kontrolować stężenie gazów pożarowych. W przypadku, gdy istnieje zagrożenie wybuchem metanu lub gazów pożarowych wówczas należy zastosować gazy obojętne dla obniżenia zawartości tlenu poniżej 10%. Przy takiej ilości tlenu wybuch jest niemożliwy. Do wytworzenia gazów obojętnych stosowany jest agregat GAG. Wytworzone przez niego gazy obojętne tłoczy się do ogniska pożaru. W efekcie następuje zmiana składu gazów pożarowych, które staję się mniej skłonne do wybuchu. Przy dalszym stosowaniu agregatu obniżamy zawartość tlenu w otamowanej przestrzeni, a w efekcie przerwanie procesu palenia.

3.    Pole pożarowe

Polem pożarowym nazywamy otamowaną przestrzeń wokół miejsca pożaru. Wskutek odcięcia dopływu tlenu następuje powolne tłumienie pożaru. Tamy pożarowe jak i przyległy do nich ocios bieli się w celu łatwiejszego dostrzeżenia ewentualnych pęknięć, które należy natychmiast likwidować. Szczelność tam jest warunkiem szybkiego wygaszenia pożaru.

W celu określenia przebiegu procesu gaszenia pożaru za tamami, okresowo pobiera się próby gazów spoza tam za pośrednictwem specjalnych rurek zabudowanych w tamach ostatecznych. Wzrost ilości dwutlenku węgla świadczy o wygasaniu pożaru. Natomiast nawet minimalna zawartość tlenku węgla dowodzi, że pożar utrzymuje się nadal. 

Pole pożarowe powinno być zabezpieczone zaporami pyłowymi oraz 200 metrowymi strefami zabezpieczającymi, które zabezpieczają sąsiadujące wyrobiska przed ewentualnym wybuchem pyłu węglowego. Wybuch ten może być spowodowany wybuchem gazów pożarowych.       

 

IV.                    Otwieranie pól pożarowych

Gdy definitywnie stwierdzimy, że pożar został ugaszony, to można przystąpić do otwarcia pola pożarowego. Całą operacje wykonujemy podczas zniżki barometrycznej i podczas dni wolnych od pracy. Podczas otwierania tam zawsze należy się liczyć z możliwością ponownego powstania pożaru lub wybuch gazów pożarowych.

W pierwszej kolejności otwiera się tamę wylotową, a następnie otwiera się tamę wlotową, po czym przewietrza się pole przez około jedną godzinę, kontrolując stale skład powietrza wylotowego. Gdy stwierdzimy pojawienie się tlenku węgla i zaobserwujemy jego stały wzrost to pole pożarowe trzeba ponownie zamknąć. Jeżeli tlenek węgla się nie pojawi to po określonym czasie można wejść do pola. Wchodzą ratownicy w aparatach i dokładnie kontrolują miejsce pożaru. Po zlaniu wodą miejsca pożaru i upewnieniu się, że pożar został ostatecznie ugaszony można otworzyć pozostałe tamy.

 

V.   Zwalczanie pożarów

1.    Grupy pożarów

Zależnie od stanu skupienia spalających się w czasie pożaru materiałów i charakteru ich spalania pożary zalicza się do jednej z pięciu podstawowych grup:

grupa A — pożary ciał stałych pochodzenia organicznego,

grupa B — pożary cieczy,

grupa C — pożary gazów palnych,

grupa D — pożary metali lekkich, np. magnez, sód,

grupa E — pożary kwalifikujące się do wymienionych uprzednio (A, B, C, D), występujące w obrębie urządzeń elektrycznych znajdujących się pod napięciem.

Podział ten znajduje swoje odbicie w oznakowaniu środków gaśniczych. Trzeba, bowiem pamiętać, że nie wszystkie pożary można gasić wodą. Gaszenie wodą pożarów zaliczonych do grupy B, C, D oraz E jest wzbronione i może skończyć się poparzeniem lub porażeniem gaszących. W związku z tym środki gaśnicze mają odpowiednie oznakowanie.

Jeżeli na gaśnicy są litery B, C, E, to można nią gasić pożary tych grup. Pożary grupy A można gasić wszelkimi środkami gaśniczymi.

2.    Środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy

Środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy stosowany w górnictwie pod ziemią to: gaśnice proszkowe, pianowe i śniegowe oraz woda

Środki gaśnicze są to materiały stałe, ciekłe lub gazowe utrudniające proces palenia i w efekcie swojego działania gaszące pożar. Utrudnienie to następuje przez odcięcie dostępu tlenu do palącego się ciała oraz obniżenie jego temperatury.

Środkami gaśniczymi mogą być: woda, piany gaśnicze, dwutlenek węgla, azot, proszki gaśnicze, piasek, podsadzka hydrauliczna i itp.

Sprzętem gaśniczym nazywa się sprzęt używany do wytwarzania i doprowadzenia środków gaśniczych do ognisk pożarowych. Do sprzętu gaśniczego zalicza się pompy pożarnicze, węże, gaśnice, hydronetki, agregaty gaśnicze, rurociągi przeciwpożarowe itp.

Najpopularniejszym sprzętem przeciwpożarowym pod ziemią kopalń są gaśnice proszkowe, śniegowe oraz pianowe oraz hydranty wodne.

3.    Rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego

Przepisy dokładnie określają rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego w wyrobiskach i obiektach kopalni. I tak np. ściany oraz przodki wyrobisk korytarzowych wyposaża się w 4 gaśnice proszkowe 6 kg, które należy umieścić w odległości nie większej niż 15 m od wlotu do ściany lub od czoła przodka korytarzowego. W ścianach z obudową zmechanizowaną należy podwoić liczbę gaśnic. Dodatkowo w wyrobiskach powinny być zabudowane rurociągi przeciwpożarowe zapewniające pobór wody z hydrantów w ilości nie mniejszej niż 0,6 m3/min, przy ciśnieniu od 0,4 MPa do 1,6 MPa .

Dokładne rozmieszczenie gaśnic oraz hydrantów określa ROZPORZĄDZENIE1….

 

4.    Obowiązki pracownika w przypadku pożaru

Każdy zatrudniony w kopalni powinien nie dopuszczać do powstania pożaru, a w razie jego zauważenia powinien natychmiast:

  1)  zaalarmować:

a)    pracowników zatrudnionych w rejonie pożaru,

b)    dyspozytora ruchu zakładu górniczego,

  2)  przystąpić do akcji ratowniczo-gaśniczej, polegającej na:

a)    ratowaniu życia zagrożonych osób,

b)    gaszeniu pożaru za pomocą urządzeń i sprzętu gaśniczego,

c)    wykonywaniu poleceń kierującego akcją ratowniczą.

W meldunku telefonicznym do dyspozytora kopalni należy podać:

   kto zgłasza pożar,

   gdzie się pali,

   co się pali,

   czy są ludzie w niebezpieczeństwie,

   skąd podawany jest meldunek.

Jeżeli jest na miejscu więcej ludzi, to trzeba rozdzielić czynności, jedni powiadamiają dyspozytora, inni zagrożoną załogę, dozór itd. Jeżeli dymy kierują się tam, gdzie pracują ludzie (np. do ściany), to najważniejszą czynnością jest ostrzec ich o grożącym niebezpieczeństwie.

W górnictwie obowiązują umówione sygnały. Uderzając szybko, raz po raz w rury ogłasza się wszystkim — alarm.

W przypadku wycofywania się pracowników obowiązują sygnały:

   szereg uderzeń szybko po sobie, a potem cztery w odstępach oznacza nakaz wycofania się pod prąd powietrza,

   szereg uderzeń szybko po sobie, a potem sześć w odstępach oznacza nakaz wycofania się z prądem powietrza.

Należy wycofywać się znaną drogą ucieczkową, w przypadku wystąpienia dymów należy używać pochłaniaczy ochronnych lub tlenowych aparatów ucieczkowych.

5.    Prowadzenie akcji przeciwpożarowej

Dyspozytor kopalni po otrzymaniu meldunku o pożarze powiadamia niezwłocznie kierownika ruchu zakładu i Okręgową Stację Ratownictwa Górniczego. Akcją przeciwpożarową kieruje kierownik ruchu zakładu górniczego, a do czasu objęcia przez niego kierownictwa, najstarsza służbowo osoba kierownictwa lub dozoru górniczego obecna w zakładzie. Akcja przeciwpożarowa powinna być prowadzona przede wszystkim w celu ratowania zagrożonych ludzi przy równoczesnym gaszeniu pożaru.

Jeżeli nie nastąpiły jakieś zaburzenia wentylacyjne (np. odwrócenie prądów powietrza), to dymy z miejsca pożaru kierują się prądami wydechowymi do szybu wydechowego. Przebywanie w prądach wydechowych jest wtedy niebezpieczne. Dlatego też strefę, w której istnieje pożar wraz ze wszystkimi wyrobiskami, którymi płyną prądy wydechowe z pożaru, oraz szyb wydechowy określa się, jako strefę zagrożoną.

W pierwszym etapie pożar gasi się z wykorzystaniem dostępnego sprzętu przeciwpożarowego. Gdy to się nam nie uda to wtedy otamowujemy strefę zagrożoną, zamykając dostęp tlenu. W ten sposób po pewnym czasie doprowadzamy do wygaszenia pożaru.

 

VI.  Zapobieganie pożarom podziemnym

Zapobieganie pożarom podziemnym jest związane zawsze z pewnymi rygorami i kosztami.

Ogólnie środki zapobiegawcze przeciwpożarowe można podzielić na środki techniczne, technologiczne i organizacyjne.

1.    Techniczne środki zapobiegawcze

Dotyczą one stosowania zasad zgodnych z przepisami górniczymi obowiązujących przy stosowaniu odpowiednich maszyn i urządzeń do prowadzenia eksploatacji złoża.

Na przykład kopalnie węgla zobowiązane są do stosowania obudowy niepalnej, komory podziemne należy wykonywać w kopalinie niepalnej, w prądach grupowych powietrza należy budować stalowe tamy bezpieczeństwa, taśmy przenośników powinny być trudnopalne. Wyrobiska muszą być wyposażone w przeciwpożarowe rurociągi wodne oraz inny sprzęt gaśniczy.

2.    Technologiczne środki zapobiegawcze

W kopalniach węgla istotne jest stosowanie właściwego systemu wybierania. Jest to szczególnie ważne w przypadku wybierania pokładów samozapalnych i pokładów grubych.

Stosowany system powinien zapewniać:

   czyste wybieranie pokładu,

   szybki postęp frontu wybierania,

   prawidłową likwidację wybranej przestrzeni,

   niedopuszczenie powietrza do zrobów.

Duże znaczenie w profilaktyce przeciwpożarowej ma niedopuszczenie powietrza do zrobów, a więc szczelne tamowanie zrobów. W przypadku spękania calizny węglowej w celu niedopuszczenia do przepływu powietrza przez szczeliny, wskazane jest uszczelnienie calizny węglowej przez wtłaczanie mleka wapiennego lub mleka cementowego.

3.    Organizacyjne środki zapobiegawcze

Każdy zakład górniczy powinien mieć odpowiednio zorganizowaną i wyposażoną służbę przeciwpożarową. W kopalniach węgla w skład służby przeciwpożarowej wchodzą:

   kierownik ruchu zakładu i wyznaczone przez niego osoby dozoru ruchu,

   służba wentylacyjna,

   służba ratownictwa górniczego,

   oddział ochrony przeciwpożarowej dołu kopalni,

   służba pożarnicza powierzchni kopalni.

Do najważniejszych zadań służby przeciwpożarowej należy zapobieganie pożarom, utrzymywanie w należytej gotowości sprzętu i urządzeń gaśniczych oraz szkolenie załogi.

Pracowników szkoli się nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy w zakresie:

   zagrożenia pożarowego,

   zasad zachowania się podczas pożaru,

   sposobów gaszenia pożarów,

   posługiwania się urządzeniami przeciwpożarowymi i gaśnicami,

   użycia pochłaniaczy ucieczkowych lub tlenowych aparatów ucieczkowych.

 

  Każda osoba zjeżdżająca pod ziemię powinna być wyposażona w sprawny pochłaniacz ochronny (sprzęt ucieczkowy oczyszczający wdychane powietrze) lub tlenowy aparat ucieczkowy (sprzęt izolujący układ oddechowy), z wyjątkiem osób wyposażonych w tlenowe aparaty ratownicze.

Sprzęt izolujący układ oddechowy stosuje się w wyrobiskach korytarzowych drążonych w węglu, przewietrzanych wentylacją odrębną na długości większej niż 300 m.

W zakładzie górniczym powinny być wyznaczone drogi ucieczkowe o szerokości nie mniejszej niż 0,7 m. Schematy dróg ucieczkowych umieszcza się w miejscach, w których jest dokonywany podział pracy.

Każdy zakład górniczy powinien mieć aktualny plan akcji na wypadek pożaru. Plan ten powinien być na bieżąco aktualizowany.

 

VII.                  Zagrożenie pożarowe w przepisach

 

 

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI

z dnia 23 listopada 2016r.

w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

………………………………..

Zagrożenie pożarowe

§469. W zakładzie górniczym:

1) organizuje się służbę przeciwpożarową;

2) opracowuje się:

a) plan akcji przeciwpożarowej dla podziemnej części zakładu górniczego,

b) instrukcję bezpieczeństwa pożarowego — dla obiektów znajdujących się na powierzchni zakładu górniczego, wykonaną w sposób zgodny z wymaganiami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustaw z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 736).

§470. 1. Do zadań służby przeciwpożarowej na powierzchni zakładu górniczego należy organizowanie ochrony przeciwpożarowej w zakładzie górniczym oraz nadzór nad stanem zabezpieczenia przeciwpożarowego terenu, obiektów i urządzeń, w szczególności:

1) ustalenie podstawowych kierunków i metod profilaktyki przeciwpożarowej i nadzór nad ich realizacją;

2) prowadzenie nadzoru i kontroli stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów i urządzeń, zgodnie z harmonogramem kontroli, który jest zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu górniczego;

3) udział w postępowaniach wyjaśniających okoliczności i przyczyny powstania pożarów oraz rozprzestrzeniania się pożarów, a także opracowywanie wniosków zmierzających do poprawy bezpieczeństwa pożarowego zakładu górniczego;

4) ustalenie programów i zasad prowadzenia szkoleń przeciwpożarowych i współudział w tych szkoleniach oraz nadzór nad ich realizacją;

5) ustalenie potrzeb i zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków, obiektów i terenów, a także wyposażenia maszyn i urządzeń w urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice;

6) współdziałanie, z powiatowymi lub miejskimi komendami Państwowej Straży Pożarnej, w zakresie zabezpieczenia zakładu górniczego;

7) opiniowanie programów modernizacyjno-rozwojowych zakładu górniczego w zakresie ich zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej oraz uczestniczenie w komisjach odbioru nowych lub modernizowanych obiektów i urządzeń;

8) opracowanie analiz stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego zakładu górniczego oraz przedstawianie kierownikowi ruchu zakładu górniczego wniosków w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

2. Dopuszcza się możliwość zorganizowania przez kierownika ruchu zakładu górniczego służby przeciwpożarowej dla powierzchni zakładu górniczego przez zapewnienie stałej współpracy służb przeciwpożarowych kilku zakładów górniczych.

§471. 1. W zakładzie górniczym wydobywającym węgiel kamienny pobiera się próbki węgla w celu określenia możliwości samozapalenia się węgla i oznaczenia wskaźnika samozapalności.

2. Sposób pobierania próbek, o których mowa w ust 1, określa Polska Norma dotycząca pobierania próbek węgla kamiennego do badań samozapalności.

§472. 1. W skład służby przeciwpożarowej zakładu górniczego wchodzą:

1) osoby kierownictwa i dozoru ruchu, w tym kierownik służby przeciwpożarowej;

2) służba wentylacyjna oraz służby ratownictwa górniczego — w zakresie dotyczącym podziemnej części zakładu górniczego.

2. Osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 1:

1) są wyznaczane przez kierownika ruchu zakładu górniczego;

2) wykonują czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i prowadzenia akcji przeciwpożarowej określone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§473. Kierownik ruchu zakładu górniczego określa:

1) zakres działania służb przeciwpożarowych na powierzchni;

2) zasady współdziałania z właściwymi jednostkami Państwowej Straży Pożarnej, w przypadku wystąpienia pożaru na powierzchni zakładu górniczego.

§474. 1. Pracowników szkoli się nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy w zakresie:

1) zagrożenia pożarowego;

2) zasad zachowania się podczas pożaru;

3) sposobów gaszenia pożarów;

4) posługiwania się urządzeniami przeciwpożarowymi i gaśnicami.

2. Szkolenie, o którym mowa w ust. 1, jest przeprowadzane przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§475. 1. W zakładzie górniczym wyznacza się drogi ucieczkowe, w których utrzymuje się przejście o szerokości nie mniejszej niż 0,7 m.

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego wyznacza drogi ucieczkowe, które odpowiednio oznakowuje się oraz wyposaża w system umożliwiający orientację kierunku wycofywania w przypadku braku widoczności.

3. Schematy dróg ucieczkowych z oddziałów górniczych aktualizuje się i umieszcza w miejscach, w których jest dokonywany podział pracy.

4. Pracowników wykonujących pracę w oddziałach górniczych zapoznaje się z drogami ucieczkowymi nie rzadziej niż raz na pół roku.

§476. 1. W wyrobiskach przyścianowych, którymi jest odprowadzane powietrze ze ściany, umieszcza się w odstępach zapewniających słyszalność system alarmowy uruchamiany przez dyspozytora, nadający cykliczny sygnał ostrzegający zagrożonych.

2. W wyrobiskach, o których mowa w ust. 1:

1) utrzymuje się ład i porządek

2) likwiduje się zbędne:

a) odrzwia tam wentylacyjnych lub bezpieczeństwa,

b) wyposażenie techniczne wyrobisk zmniejszające gabaryty wyrobiska.

§477. Stan przygotowania zakładu górniczego do prowadzenia akcji pożarowej jest sprawdzany nie rzadziej niż raz w roku przez właściwy organ nadzoru górniczego.

§478. 1. Posiadanie lub palenie tytoniu oraz posiadanie środków do wzniecania ognia w wyrobiskach jest niedopuszczalne.

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego zapewnia przeprowadzenie, nie rzadziej niż raz w miesiącu, szczegółowych kontroli w zakresie przestrzegania zakazu, o którym mowa w ust. 1.

§479. 1. Zakład górniczy wyposaża się w:

1) urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice;

2) rurociągi przeciwpożarowe;

3) zbiorniki wodne przeznaczone do zasilania rurociągów przeciwpożarowych.

2. Rozmieszczenie, utrzymywanie i kontrolę urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, rurociągów i zbiorników, o których mowa w ust. 1, określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

3. Używanie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic do celów niezwiązanych z likwidacją pożarów jest niedopuszczalne.

§480. 1. Niewyposażanie w rurociągi i zbiorniki, o których mowa w §479 ust. 1 pkt 2 i 3, zakładów górniczych wykonujących roboty z zastosowaniem techniki górniczej w złożach soli oraz zakładach określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego albo kierownika ruchu zakładu.

2. Sposób i zasady zabezpieczenia przeciwpożarowego podziemnej części zakładów, o których mowa w ust. 1, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego albo zakładu.

§481. 1. W zakładzie górniczym znajdują się:

1) przeciwpożarowe komory:

a) na poziomach wydobywczych,

b) oddziałowe — w przypadku zakładów wydobywających kopaliny palne;

2) magazyn awaryjny —w przypadku eksploatacji pokładów zaliczonych do IV kategorii zagrożenia metanowego.

2. Przeciwpożarowe komory oraz magazyny, o których mowa w ust 1, lokalizuje się, wykonuje i wyposaża w urządzenia, sprzęt oraz materiały w sposób określony przez kierownika działu wentylacji, na podstawie wymagań określonych w Polskich Normach dotyczących komór przeciwpożarowych podziemnych.

§482. 1. Wieże szybowe, budynki przyszybowe oraz inne budynki w promieniu 20 m od wlotu do szybu, sztolni lub upadowej wykonuje się z materiałów niepalnych.

2. Wloty do szybów, sztolni i upadowych z powierzchni wyposaża się w urządzenia wykonane z materiałów trudnopalnych pozwalające na szybkie i szczelne zamknięcie wyrobisk, w przypadku zaistnienia pożaru na powierzchni.

3. Obudowę oraz zbrojenie szybów systematycznie oczyszcza się, a łatwopalne materiały niezwłocznie usuwa.

§483. 1. W zakładach górniczych wydobywających kopalinę palną w drążonych i przebudowywanych wyrobiskach korytarzowych stosuje się obudowę, opinkę i rozpory z materiałów niepalnych.

2. Stosowanie opinki i rozpór z drewna jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, jeżeli:

1) między wszystkimi odrzwiami obudowy znajdują się nie mniej niż 3 rozpory z materiałów niepalnych;

2) co 100 m są wykonywane strefy o długości nie mniejszej niż 20 m z opinką i z rozporami z materiałów niepalnych.

3. W zakładach górniczych wydobywających kopalinę niepalną skrzyżowania wyrobisk wykonuje się w obudowie z materiałów co najmniej trudno zapalnych lub zaimpregnowanych ogniochronnie, na długości nie mniejszej niż 10 m we wszystkich kierunkach.

§484. 1. W wyrobiskach górniczych przenośniki taśmowe wyposaża się w:

1) taśmę trudnopalną;

2) urządzenia kontroli ruchu;

3) samoczynnie uruchamiane urządzenia gaśnicze — w miejscach przesypów przenośników taśmowych i ich napędów.

2. Miejsca zastosowania substancji chemicznych i ich mieszanin oznacza się na mapach przewietrzania oraz podstawowych i przeglądowych mapach wyrobisk górniczych.

§485. Dla ściany zawałowej w zakładach górniczych wydobywających kopalinę palną:

1) przygotowuje się instalację umożliwiającą podawanie gazów inertnych albo innego medium gaszącego lub zapewnia się możliwość adaptacji rurociągów technologicznych w celu umożliwienia podawania gazów inertnych albo innego medium gaszącego;

2) wskazuje się szyb i główne rurociągi do rejonu wentylacyjnego — w przypadku podawania mediów gaszących z powierzchni.

§486. 1. Stosowanie w wyrobiskach oraz na nadszybiach maszyn i urządzeń, w których układ hydrauliczny jest wyposażony w olej palny lub emulsję palną, a długość przewodów łączących elementy układu hydraulicznego umieszczone na zewnątrz, jest większa niż 50 m, jest niedopuszczalne.

2. Maszyny i inne urządzenia z układami hydraulicznymi o pojemności oleju palnego lub emulsji palnej większej niż 250 dm3 wyposaża się w samoczynnie uruchamiane urządzenia gaśnicze.

§487. 1. Przechowywanie smarów, olejów i innych materiałów niebezpiecznych pożarowo w:

1) odległości mniejszej niż 50 m od wlotów wyrobisk wdechowych na powierzchni,

2) drążonych wyrobiskach korytarzowych przewietrzanych za pomocą lutniociągów

—jest niedopuszczalne.

2. Smary, oleje i inne materiały niebezpieczne pożarowo transportuje się w wyrobiskach oraz przechowuje się w komorach wyłącznie w zamkniętych naczyniach metalowych lub spełniających wymagania, o których mowa w §28.

3. Paliwa, oleje, smary transportowane jednorazowo w ilości większej niż 250 dm3 przewozi się w wozach specjalnych.

4. Zużyte smary, oleje i inne materiały niebezpieczne pożarowo usuwa się niezwłocznie na powierzchnię zakładu górniczego.

5. Materiały niebezpieczne pożarowo dostarczane do wyrobisk podziemnych muszą być ograniczone do ściśle niezbędnych ilości.

§488. 1. W stałą, samoczynnie uruchamiającą się instalację gaśniczą wyposaża się:

1) komory:

a) stałe napełniania paliwem zbiorników maszyn,

b) paliw,

c) środków smarnych;

2) maszyny służące do:

a) transportu paliw lub środków smarnych,

b) napełniania paliwami i środkami smarnymi innych maszyn i urządzeń.

2. Komory, o których mowa w ust. 1 pkt 1, poddaje się badaniom odbiorczym wykonywanym przez rzeczoznawcę.

3. W zakładach górniczych wydobywających sól komory, o których mowa w ust. 1 pkt 1, wyposaża się w samoczynnie uruchamiane urządzenia gaśnicze.

§489. Przy równoczesnym prowadzeniu kilku ścian z zawałem stropu ze wspólnymi chodnikami międzyścianowymi w warunkach zagrożenia pożarami endogenicznymi w zrobach, jeżeli czas utrzymania tych wyrobisk jest dłuższy od połowy okresu inkubacji pożaru endogenicznego dla tych ścian, chodnik międzyścianowy izoluje się od zrobów.

§490. W przypadku rejonów wentylacyjnych ścian w pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego stosuje się rozwiązania umożliwiające ich szybkie zamknięcie w przypadku wzrostu zagrożenia pożarowego.

§491. 1. Wyrobiska ścianowe po zakończeniu eksploatacji likwiduje się w okresie nieprzekraczającym czasu inkubacji pożaru, ale nie dłuższym niż 3 miesiące. Przedłużenie okresu likwidacji wyrobiska ścianowego jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, na warunkach określonych w projekcie technicznym, o którym mowa w §38.

2. Przedłużenie okresu likwidacji wyrobiska ścianowego jest dopuszczalne przy uwzględnieniu wymogu prowadzenia profilaktyki pożarowej.

§492. 1. W wyrobiskach zakładów górniczych wydobywających kopalinę palną stosuje się wczesne wykrywanie pożarów endogenicznych.

2. Sposób stosowania wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

§493. 1. Z rurociągów metanowych pobiera się próbki gazów w celu analizy zagrożenia pożarami endogenicznymi.

2. Próbki, o których mowa w ust. 1, pobiera się nie rzadziej niż raz na tydzień.

3. Miejsca i częstotliwość pobierania próbek, o których mowa w ust. 1, są określane przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

§494. 1. Cięcie, spawanie, zgrzewanie lub lutowanie metali w podziemnych wyrobiskach jest niedopuszczalne.

2. Wykonywanie czynności, o których mowa w ust 1, jest dopuszczalne w:

1) podziemnych wyrobiskach w zakładach górniczych niemających pól metanowych i wydobywających kopaliny niepalne;

2) szybach wdechowych oraz wydechowych, którymi jest odprowadzane powietrze z:

a) pokładów niemetanowych,

b) pól metanowych I albo II kategorii zagrożenia metanowego;

3) komorach wykonanych w obudowie niepalnej, przewietrzanych niezależnym prądem powietrza, zlokalizowanych w:

a) polach niemetanowych lub

b) wyrobiskach zaliczonych do stopnia „a” niebezpieczeństwa wybuchu;

4) wyrobiskach korytarzowych na odcinku z elektryczną trakcją przewodową — w zakresie dotyczącym trakcji.

3. Cięcie, spawanie, zgrzewanie lub lutowanie metali w przypadkach, o których mowa w ust. 2, oraz na wieżach szybowych wykonuje się zgodnie z warunkami bezpiecznego prowadzenia prac, określonymi w zezwoleniu wydanym przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§495. 1. Przez cięcie metali rozumie się cięcie gazowe lub łukiem elektrycznym.

2. Przez zgrzewanie i lutowanie metali rozumnie się ich zgrzewanie lub lutowanie przy użyciu otwartego płomienia.

§496. 1. Osoby przebywające w wyrobiskach wyposaża się w sprzęt ucieczkowy oczyszczający wdychane powietrze albo w sprzęt izolujący układ oddechowy.

2. Sprzęt izolujący układ oddechowy stosuje się w wyrobiskach korytarzowych drążonych w węglu, przewietrzanych wentylacją odrębną na długości większej niż 300 m.

3. Osoby wyposażane w ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego szkoli się teoretycznie i praktycznie w zakresie posługiwania się tym sprzętem. Osoba przeszkolona potwierdza pisemnie udział w szkoleniu.

§497. 1. Osoby wyposażone w ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego kontroluje się w zakresie:

1) posiadania przy sobie tego sprzętu w okresie od zjazdu do wyrobisk do wyjazdu na powierzchnię zakładu górniczego

2) wiedzy na temat posługiwania się tym sprzętem zgodnie z instrukcją użytkowania

3) ochrony tego sprzętu przed uszkodzeniem

4) uczestnictwa w szkoleniach, o których mowa w §496 ust. 3.

2. Kontrola, o której mowa w ust. 1, jest przeprowadzana przez osoby dozoru ruchu zakładu górniczego.

§498. W przypadku działalności, o której mowa w art. 2 ust. 1 ustawy, warunki bezpiecznego przebywania w wyrobiskach wydzielonych dla zwiedzających, kuracjuszy, uczestników imprez oraz innych osób są określane przez kierownika ruchu zakładu.

§499. 1. Wejście do wyrobiska lub rejonu zakładu górniczego, w którym jest wymagane posiadanie sprzętu izolującego układ oddechowy, oznakowuje się tablicą, na której podaje się minimalny czas ochronny działania tego sprzętu.

2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy zakładów górniczych, w których jest stosowany wyłącznie jeden typ sprzętu izolującego układ oddechowy.

§500. Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego stosuje się wyłącznie do samoratowania się ludzi, w celu indywidualnego zabezpieczenia układu oddechowego użytkownika w przypadku wystąpienia atmosfery nienadającej się do oddychania.

§501. 1. W zakładzie górniczym zapewnia się pomieszczenia do przechowywania, wydawania, konserwacji oraz kontrolowania ucieczkowego sprzętu ochrony układu oddechowego.

2. Pomieszczenia, o których mowa w ust 1, są wyznaczane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§502. 1. Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego przechowuje się na powierzchni zakładu górniczego w pomieszczeniach, zwanych dalej „punktami wydawczymi”.

2. Punkty wydawcze:

1) lokalizuje się na drodze dojścia do szybu zjazdowego;

2) są zarządzane przez kierowników punktów wydawczych.

3. Kierownicy punktów wydawczych są wyznaczani przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

4. Kierownik punktu wydawczego jest odpowiedzialny za:

1) prawidłowe funkcjonowanie punktu wydawczego;

2) gospodarkę ucieczkowym sprzętem ochrony układu oddechowego;

3) stan techniczny sprzętu, o którym mowa w pkt 2;

4) szkolenie pracowników w zakresie użytkowania sprzętu, o którym mowa w pkt 2;

5) obsługę, naprawę, konserwację i kontrolę sprzętu, o którym mowa w pkt 2, przez pracowników przeszkolonych w tym zakresie.

5. Szczegółowe zasady gospodarowania ucieczkowym sprzętem ochrony układu oddechowego oraz przeprowadzania szkolenia w zakresie jego użytkowania określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

§503. Jeżeli liczba sprzętu izolującego układ oddechowy znajdującego się w punkcie wydawczym nie przekracza 200 sztuk, jest dopuszczalne prowadzenie nadzoru, obsługi, naprawy, konserwacji i kontroli tego sprzętu przez kopalnianą stację ratownictwa górniczego.

§504. 1. Przez pożar podziemny rozumie się wystąpienie w wyrobisku podziemnym otwartego ognia, żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji, a także stwierdzenie w powietrzu kopalnianym dymów lub ilości tlenku węgla w rejonowym prądzie powietrza większej niż 25 dm3/min.

2. Utrzymywania się w powietrzu kopalnianym dymów, tlenku węgla w ilości większej niż 25 dm3/min, powstałych w wyniku:

1) stosowania dopuszczalnych procesów technologicznych, w szczególności robót strzałowych, prac spawalniczych, pracy maszyn z napędem spalinowym, lub

2) wydzielania się tlenku węgla wskutek urabiania

— nie zgłasza się i nie rejestruje jako pożar podziemny.

§505. 1. Stan pożaru w otamowanym polu okresowo kontroluje się.

2. Granice pola pożarowego wraz z tamami pożarowymi oznacza się na mapach przewietrzania oraz podstawowych i przeglądowych mapach wyrobisk górniczych.

§506. W trakcie prowadzenia akcji gaśniczo-ratowniczej na powierzchni zakładu górniczego:

1) ruch zakładu górniczego jest zabezpieczany przez kierownika ruchu zakładu górniczego;

2) kierowanie tą akcją odbywa się na zasadach obowiązujących w Państwowej Straży Pożarnej.

§507. Osoba, która zauważyła pożar natychmiast:

1) alarmuje:

a) osoby przebywające w rejonie pożaru,

b) dyspozytora ruchu zakładu górniczego;

2) przystępuje do akcji ratowniczo-gaśniczej, polegającej na:

a) ratowaniu życia zagrożonych osób,

b) gaszeniu pożaru za pomocą urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic,

c) wykonywaniu poleceń kierującego akcją ratowniczą.

 

…………………………………….

 

6. Zwalczanie zagrożenia pożarowego.

6.1. Wyposażenie wyrobisk w urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice.

6.1.1. Urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice przeznaczone do zabezpieczenia komór i pomieszczeń umieszcza się w miejscach określonych przez kierownika służby przeciwpożarowej.

6.1.2. Wyrobiska, maszyny i urządzenia wyposaża się w gaśnice, spełniające wymagania Polskich Norm dotyczących gaśnic.

6.1.3. Sprzęt gaśniczy stanowiący zabezpieczenie komór i pomieszczeń, w których nie wykonuje się pracy, umieszcza się na zewnątrz, przy wejściu do komory.

6.1.4. Gaśnice znajdujące się na zewnątrz komór oraz stanowiące zabezpieczenie urządzeń i składów mogą stanowić równocześnie zabezpieczenie wyrobisk, przy których te komory, urządzenia i składy się znajdują.

6.1.5. Gaśnice rozmieszcza się w miejscach widocznych i łatwo dostępnych, tak aby nie były narażone na uszkodzenia i nie utrudniały prowadzenia ruchu zakładu.

6.1.6. Rodzaje gaśnic, ich liczbę i rozmieszczenie w wyrobiskach, pomieszczeniach, obiektach, maszynach i urządzeniach określa tabela nr 3.

6.17. Rodzaj gaśnic oraz ich liczbę, dla wyposażenia miejsc i urządzeń niewymienionych w tabeli nr 3, są określane przez kierownika służby przeciwpożarowej w porozumieniu z kierownikiem działu wentylacji zakładu górniczego.

6.1.8. Miejsca lokalizacji gaśnic oznakowuje się znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa.

6.1.9. Komory i składy paliw, olejów i środków smarnych oraz miejsca tankowania paliwa wyposaża się w stałą instalację gaśniczą oraz w skrzynię z piaskiem lub innym sorbentem.

6.1.10. Stała instalacja gaśnicza nie jest wymagana w miejscach tankowania paliwem, w których łączna ilość paliwa przeznaczona do tankowania wynosi nie więcej niż 250 dm3, oraz w miejscach tankowania paliwa z wozów specjalnych o pojemności większej niż 250 dm3.

6.2. Utrzymywanie oraz kontrola urządzeń przeciwpożarowych, rurociągów przeciwpożarowych, gaśnic i zbiorników wodnych przeznaczonych do zasilania rurociągów przeciwpożarowych.

6.2.1. Za właściwe rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic oraz ich kontrolę i konserwację odpowiada kierownik służby przeciwpożarowej.

6.2.2. Czynności kontrolne i konserwacyjne są przeprowadzane przez pracowników służby przeciwpożarowej posiadających odpowiednie przeszkolenie w tym zakresie.

Tabela nr 3

ROZMIESZCZENIE GAŚNIC DLA WYROBISK, POMIESZCZEŃ, OBIEKTÓW, MASZYN I URZĄDZEŃ

 

Objaśnienia:

1) Zamiast dwóch gaśnic proszkowych o zawartości 6 kg proszku każda można stosować jedną gaśnicę o zawartości nie mniejszej niż 12kg proszku.

2) Zamiast dwóch agregatów proszkowych o zwartości 25 kg proszku każdy można stosować jeden agregat o zawartości nie mniejszej niż 50kg proszku.

3) Rodzaje gaśnic stosowane przy urządzeniach elektrycznych są odpowiednie do wielkości napięcia w tych urządzeniach.

4) W lp. 1 - 3, 7 - 9, 11, 15 - 18 w miejscach, w których jest doprowadzony rurociąg przeciwpożarowy, zamiast gaśnic pianowych można stosować gaśnice proszkowe.

5) Gaśnice śniegowe można stosować wymiennie z gaśnicami proszkowymi pod warunkiem zachowania tej samej skuteczności gaśniczej określonej wielkością pożaru testowego, jaki gaśnica danego typu może ugasić.

6) W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę niepalną rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego w zakresie dotyczącym lp. 15 i 17 jest określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

7) Skrzynię z piaskiem lub z innym sorbentem umieszcza się w miejscach określonych w tabeli nr 3, w których znajdują się paliwa, oleje lub emulsje palne w ilości większej niż 50 dm3.

 

6.3. Rurociągi przeciwpożarowe.

6.3.1. Rurociągi przeciwpożarowe są przeznaczone do zwalczania zagrożenia pożarowego oraz zagrożeń pyłowych.

6.3.2. Wykorzystanie rurociągów przeciwpożarowych do innych celów niż wymienione w lp.

6.3.1 jest dopuszczalne wyłącznie za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego. Rozpoczęcie i zakończenie wykorzystywania rurociągu przeciwpożarowego do innych celów zgłasza się i zachowuje u dyspozytora ruchu.

6.3.3. W trakcie akcji ratowniczej dopuszcza się użycie rurociągu przeciwpożarowego do podawania powietrza, tlenu oraz napojów dla zagrożonej załogi.

6.3.4. Rurociągi przeciwpożarowe:

1) doprowadza się do podszybi i nadszybi szybów, podszybi i nadszybi szybików oraz do czynnych przodków, a w kopalniach eksploatujących kopaliny niepalne — do miejsc niebezpiecznych pod względem pożarowym, określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego;

2) przystosowuje się do szybkiego połączenia z rurociągami sprężonego powietrza na wlotach do poszczególnych pokładów lub rejonów;

3) instaluje się w wyrobiskach z grupowymi i rejonowymi prądami świeżego powietrza, w wyrobiskach z przenośnikami taśmowymi oraz w wyrobiskach korytarzowych z prądem powietrza prowadzonym na upad;

4) w zakładach górniczych eksploatujących kopaliny niepalne mogą być instalowane w innych wyrobiskach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

6.3.5. Rurociągi przeciwpożarowe zapewniają pobór wody z zaworu hydrantowego w końcowych punktach sieci w ilości nie mniejszej niż 0,6 m3/min, przy ciśnieniu nie mniejszym niż 0,4 MPa — niezależnie od poboru wody do celów technologicznych.

6.3.6. Ciśnienie statyczne wody w rurociągach przeciwpożarowych, z wyjątkiem rurociągów zabudowanych w szybach, wynosi nie więcej niż 1,6 MPa. Jeżeli przed zaworami hydrantowymi są zainstalowane zawory redukujące ciśnienie do 1,6 MPa oraz zawory bezpieczeństwa, dopuszcza się stosowanie wyższego ciśnienia na warunkach i zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

6.3.7. W nowo projektowanych sieciach rurociągów przeciwpożarowych główne rurociągi doprowadzające wodę do wyrobisk instaluje się w szybach wdechowych.

6.3.8. Rurociągi przeciwpożarowe wyposaża się w główne i rezerwowe zasilanie.

6.3.8.1. Główne zasilanie rurociągów przeciwpożarowych odbywa się ze zbiorników wodnych powierzchniowych lub zbiorników wodnych dołowych.

6.3.8.2. Dla rezerwowego zasilania rurociągów przeciwpożarowych można wykorzystać rurociągi głównego odwadniania zakładu górniczego przez połączenie ich z rurociągami przeciwpożarowymi:

1) bezpośrednio przy ciśnieniu statycznym wody nie większym niż 1,6 MPa;

2) przez zawór redukcyjny przy ciśnieniu statycznym wody większym niż 1,6 MPa.

6.3.8.3. Jeżeli do rurociągów przeciwpożarowych jest doprowadzona woda z rurociągów głównego odwadniania, na wlotach do rurociągów przeciwpożarowych instaluje się filtry.

6.3.9. Rurociągi przeciwpożarowe instaluje się tak, aby nie ograniczały funkcjonalności wyrobisk i urządzeń w nich zabudowanych, nie były narażone na uszkodzenia oraz możliwy był dostęp do zasuw i zaworów hydrantowych.

6.3.10. W rurociągach spawanych stosuje się połączenia kołnierzowe w odległości nie większej niż 60 m. Rurociągi te mocuje się w odległościach nie większych niż 12 m.

6.3.11. Zasuwy w rurociągach przeciwpożarowych instaluje się:

1) w nadszybiach i podszybiach szybów lub szybików;

2) na początku wszystkich odgałęzień rurociągów;

3) w chodnikach głównych i przekopach w odstępach nie większych niż 600 m.

6.3.12. Rurociągi przeciwpożarowe wyposaża się w zawory hydrantowe z nasadami o średnicy 52 mm. Nowo budowane zawory hydrantowe kieruje się nasadami w dół.

6.3.13. Przy zaworach hydrantowych w miejscach łatwo dostępnych instaluje się szafki hydrantowe.

6.3.14. Szafka hydrantowa zawiera:

1) odcinek węża pożarniczego o średnicy 52 mm;

2) prądownicę 52;

3) klucz do łączenia węży przystosowany również do otwierania zaworów hydrantowych.

6.3.14.1. Szafka hydrantowa wraz z wyposażeniem po raz pierwszy wprowadzona do użycia ma w wyposażeniu prądownicę 52 typu zamykanego.

6.3.15. Rurociągi przeciwpożarowe wyposaża się w zawory hydrantowe i szafki hydrantowe zgodne z wymaganiami określonymi w tabeli nr 4.

6.3.16. W rurociągach stosuje się uszczelki wykonane z materiałów niepalnych lub trudno palnych, dostosowanych pod względem wytrzymałości konstrukcji do danego typu połączeń.

6.3.17. Dla zapewnienia stałej kontroli ciśnienia statycznego wody w rurociągach na podszybiach oraz na wlotach do oddziałów instaluje się manometry stałe. Do kontroli ciśnienia statycznego wody w rurociągach zabudowanych w pozostałych wyrobiskach można stosować manometry przenośne.

6.3.18. Rurociągi przeciwpożarowe oznakowuje się przez pomalowanie na kolor czerwony lub przez wykonanie na rurociągu pierścieni w kolorze czerwonym, o szerokości me mniejszej niż 150 mm, w odstępach nie większych niż 6 m.

6.3.19. Przy zaworach hydrantowych w widocznych miejscach umieszcza się tabliczki orientacyjne wskazujące położenie zaworu hydrantowego.

6.3.19.1. Tabliczka orientacyjna, na której wpisuje się numer zaworu hydrantowego ma kształt trójkąta równobocznego z białym tłem i czerwonym obrzeżem.

……………………………………

Tabela nr 4

Rozmieszczenie zaworów hydrantowych i szafek.

 

Objaśnienia:

1) W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę inną niż węgiel kamienny i brunatny budowę rurociągów przeciwpożarowych i rozmieszczenie zaworów hydrantowych oraz szafek w zakresie dotyczącym lp. 2 i 3 oraz 5 - 9, określa kierownik ruchu zakładu górniczego.

2) Wymagania zawarte w tabeli 4 nie dotyczą wyrobisk zakładów górniczych, w których występuje sól kamienna.

3) Zamiast dwóch szafek hydrantowych można stosować jedną z wężami pożarniczymi podwójnej długości.

4) W zakresie dotyczącym podszybi poziomów nieczynnych rozmieszczenie zaworów hydrantowych oraz szafek określa kierownik ruchu zakładu górniczego.

…………………………….

7. Wczesne wykrywanie pożarów endogenicznych.

7.1. W celu wykrycia procesów samozagrzewania węgla i kontrolowania ich przebiegu w wyrobiskach górniczych w wyznaczonych stacjach pomiarowych wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych, zwanych dalej „stacjami pomiarowymi”, pobiera się próby powietrza i prowadzi analizę jego składu.

7.2. Stacje pomiarowe lokalizuje się w rejonach wentylacyjnych, w których prowadzi się eksploatację pokładów węgla lub likwidację wyrobisk wykonanych w węglu, bądź drąży się wyrobiska w pokładach węgla oraz w innych rejonach wyznaczonych przez kierownika działu wentylacji.

7.2.1 Stacje pomiarowe lokalizuje się:

1) w przepływowych prądach powietrza dopływających i wypływających z poszczególnych ścian;

2) w prądach powietrza:

a) dopływających do wyrobisk korytarzowych,

b) wypływających z wyrobisk korytarzowych — za wentylatorem,

c) przewietrzanych za pomocą wentylacji odrębnej, drążonych w pokładach węgla;

3) przy zrobach w chodniku wentylacyjnym dla powietrza wypływającego ze zrobów lub pobieranego za pomocą rur lub węży próbobiorczych zainstalowanych w zrobach;

4) przy tamach izolacyjnych, wyznaczonych przez kierownika działu wentylacji, dla pobierania prób powietrza spoza tych tam;

5) w innych miejscach wyznaczonych przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

7.2.2. Szczegółowa lokalizacja stacji pomiarowych jest określana przez kierownika działu wentylacji.

7.2.3. Na stacjach pomiarowych, o których mowa w pkt 7.2, pobiera się próby powietrza do analizy, przy czym na stacjach, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 1—2, podczas pobierania prób dodatkowo określa się ilość przepływającego powietrza. Unika się pobierania prób powietrza, gdy są prowadzone procesy technologiczne, przy których wydziela się tlenek węgla, w szczególności roboty strzałowe i prace spawalnicze.

7.2.4. Na stacjach pomiarowych, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 1—3 próby powietrza pobiera się co najmniej 2 razy w tygodniu, a zza tam izolacyjnych co najmniej raz w miesiącu. Częstotliwość pobierania prób powietrza dla pozostałych miejsc jest określana przez kierownika działu wentylacji.

7.2.5. Na stacjach pomiarowych wlotowych zlokalizowanych w prądach powietrza dopływających do wyrobisk, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 1—2, nie pobiera się prób powietrza, jeżeli w odpowiadających im stacjach pomiarowych wylotowych me stwierdza się obecności tlenku węgla.

7.2.5.1. W razie stwierdzenia tlenku węgla na stacjach pomiarowych, o których mowa w pkt 7.2.5, kontroluje się skład powietrza na tych stacjach i powiązanych z nimi stacjach wlotowych. Kontrolę przeprowadza się w określonych odstępach czasu, w szczególności co kilka godzin, i ustala tendencję zmian.

7.3. Jeżeli na stacjach pomiarowych dokonuje się pomiarów stężenia tlenku węgla za pomocą indywidualnych przenośnych analizatorów, a stężenie tlenku węgla nie przekracza 10 ppm, to me wymaga się na tych stacjach pobiera prób powietrza do analizy.

7.3.1. Osoba dokonująca na stacjach pomiarowych pomiarów tlenku węgla za pomocą indywidualnych przenośnych analizatorów wpisuje wyniki tych pomiarów do książki wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych.

7.3.2. Na stacjach pomiarowych znaj dują się tablice z numerami stacji, na których próbobiorca dokumentuje fakt pobrania próby powietrza, przez dokonanie wpisu daty, wyniku pomiaru prędkości i ilości powietrza oraz swego nazwiska. Na tablicy znajduje się miejsce na datę i podpis kontrolującej osoby dozoru. Wzór tablicy określa tabela nr 7.

7.4. W próbach powietrza pobieranych na stacjach pomiarowych oznacza się: tlen (O2), dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla (CO), metan (CH4) i azot (N2).

7.4.1. Analizę pobranych prób powietrza wykonuje się z dokładnością co najmniej:

1) ±0,1% objętości — dla tlenu;

2) ±0,03% objętości — dla dwutlenku węgla;

3) ±0,05% objętości — dla metanu w zakresie od 0 do 5%;

4) ±0,0005% objętości — dla tlenku węgla w zakresie od 0 do 0,0026%.

7.4.2. Zawartość azotu wyznacza się jako dopełnienie składników powietrza, o których mowa w pkt 7.4.1, do 100% objętości, stosując wzór:

N2 = 100 — (O2 + CO2 + CO + CH4) [%]                                      (1)

lub metodami bezpośrednimi o dokładności analizy co najmniej ±0,5% objętościowo.

7.4.3. Na podstawie wyników analiz oblicza się:

1) wskaźnik przyrostu tlenku węgla Δ CO dla stacji wylotowych, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 1—2, stosując wzór:

Δ CO = CO — COX [%],                                                 (2)

                 gdzie poszczególne symbole oznaczają:

                CO — procentową zawartość tlenku węgla na stacji pomiarowej wylotowej,

                COX — procentową zawartość tlenku węgla na stacji pomiarowej wlotowej, przy czym COX = 0%, jeżeli na tej stacji nie są pobierane próby powietrza;

2) wskaźnik ilości tlenku węgla  dla stacji wylotowych, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 1—2, stosując wzór:

         (3)

lub

                  (4)

gdzie poszczególne symbole oznaczają:   

                            — wskaźnik ilości tlenku węgla, l/min,

                          —ilość powietrza na stacji pomiarowej, m3/min,

                          qCO — stężenie tlenku węgla na stacji pomiarowej wyrażone w procentach,

                          qCO — stężenie tlenku węgla na stacji pomiarowej wyrażone w ppm;

3) wskaźnik Grahama G dla stacji, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 3 - 4, stosując wzór:

             (5)

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

CO, N2, 02 — procentową zawartość tlenku węgla, azotu i tlenu na stacji pomiarowej.

7.4.4. Wielkości wskaźników przyrostu tlenku węgla Δ CO i Grahama G oblicza się do czterech miejsc po przecinku, a wskaźnika ilości tlenku węgla  do jednego miejsca po przecinku.

7.5. Wyniki analiz prób powietrza, jego ilości i obliczone wskaźniki: przyrostu tlenku węgla Δ CO wyrażonego w procentach, ilości tlenku węgla  wyrażonego w litrach na minutę i wskaźnik Grahama G wpisuje się na bieżąco do książki wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych, którą prowadzi się metodą tradycyjną lub w technice komputerowej według tabeli nr 8.

7.5.1. Wielkości wskaźników, o których mowa w pkt 7.4.4, przedstawia się w formie graficznej.

7.5.2. W książce wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych lub w komputerowej bazie danych szczegółowo opisuje się lokalizację stacji pomiarowych bądź miejsca tych stacji zaznacza się na schemacie przestrzennym wyrobisk górniczych.

7.6. Ocenę stanu zagrożenia wyrobisk górniczych pożarami endogenicznymi przeprowadza się na podstawie wskaźników: przyrostu tlenku węgla Δ CO, ilości tlenku węgla   Grahama G według kryteriów przedstawionych w tabelach nr 5 i 6.

Tabela nr5

Tabela nr 6

7.7. Dla wyników analiz powietrza pobieranych na stacjach pomiarowych, o których mowa w pkt 7.2.1 ppkt 5, ocena zagrożenia pożarowego i sposób postępowania są określane przez kierownika działu wentylacji, który kieruje się kryteriami podanymi w tabelach nr 5 i 6.

7.8. W systemach gazometrycznych do wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych stosuje się urządzenia pomiarowe do pomiaru:

1) zawartości tlenku węgla w powietrzu kopalnianym;

2) prędkości przepływu powietrza pozwalające mierzyć ilość powietrza w miejscu ich zainstalowania;

3) temperatury;

4) zawartości innych składników powietrza kopalnianego i gazów pożarowych oraz dymu.

7.9. Bezwzględny błąd pomiarowy urządzeń pomiarowych nie przekracza:

1) ±3 ppm — dla pomiarów stężeń tlenku węgla w zakresie pomiarowym od 0 do 100 ppm;

2) ±0,5°C — dla pomiarów temperatury.

7.9.1. Względny błąd pomiarowy urządzeń do pomiaru prędkości przepływu powietrza wynosi nie więcej niż 10%.

7.9.2. Wyniki pomiarów z urządzeń pomiarowych, o których mowa w pkt 7.8, przesyła się do dyspozytorni gazometrycznej w celu ich wskazania, rejestrowania oraz sygnalizowania przekroczenia wartości dopuszczalnych.

7.10. Lokalizacja urządzeń pomiarowych, o których mowa w pkt 7.8, jest określana przez kierownika działu wentylacji.

7.11. Na stacjach pomiarowych, na których wykonuje się pomiary tlenku węgla za pomocą urządzeń pomiarowych, nie wymaga się pobierania prób powietrza do analizy, jeżeli na tych stacjach stężenie tlenku węgla nie przekracza wartości 10 ppm.

………………………………………………….

 

Zebrał i opracował: Czesław Zając

Marzec 2008,  Maj 2009, styczeń  2019

 

VIII.        Bibliografia:

- T. Bielewicz, B. Prus, J. Honysz: Górnictwo Część I, Wydawnictwo Śląsk 1993r.

- W. Budryk: Pożary i wybuchy w kopalniach część I, Stalinogród 1956r.

- Z.Maciejasz, F. Kruk: Pożary podziemne w kopalniach część I, Wydawnictwo Śląsk 1977r.

- J. Czechowicz, M. Mastaliński, M. Surowiec,: Górnictwo część III, Wydawnictwo Śląsk 1984r

- J. Czechowicz: Zwalczanie pożarów w kopalniach silnie metanowych, Wydawnictwo Śląsk 1972r.

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. (Dz. U. z dnia 2 września 2002 r.)

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

 

 



[1]  ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

[2] Maciejasz Z., Kruk F., Pożary podziemne w kopalniach część I;  Katowice 1977 r.