Strona główna |
I. Ogólne
wiadomości o metanie
II. Wydzielanie
się metanu w kopalniach węgla
III. Kategorie
i stopnie zagrożenia metanowego
1. Kopalnie
wydobywające węgiel kamienny
2. Kopalnie
wydobywających rudy metali nieżelaznych
4. Podział
wyrobisk według zagrożenia wybuchem metanu
IV. Kontrola
zawartości metanu
2. Pomiar
urządzeniami metanometrii automatycznej
3. Pomiar
metanomierzami przenośnymi
4. Pomiar
metanomierzami alarmującymi
5. Postępowanie
w przypadku przekroczeń CH4.
V. Zagrożenie
metanowe w przepisach
Obecność metanu w powietrzu kopalnianym stwarza duże niebezpieczeństwo, a to z następujących przyczyn:
— metan wypiera tlen, tworząc atmosferę niezdatną do oddychania,
— metan jest gazem palnym i zmieszany w odpowiednim stosunku z powietrzem daje mieszaninę wybuchową.
Przy koncentracji do 5,0% metan wypala się spokojnie w zetknięciu ze źródłem termicznym, w przedziale 5,0 — 15% występuje zjawisko wybuchu, powyżej 15% mieszanina jest palna. Najsilniejszy wybuch ma miejsce przy 9% metanu. Taką koncentrację nazywamy stechiometryczną. Aby nastąpił wybuch musi być w powyższej mieszaninie tlen w ilości powyżej 12%. Dokładne granice wybuchowości przedstawia tzw. trójkąt wybuchowości metanu przedstawiony na rysunku 1. Obszar wybuchowości zamknięty jest trójkątem ABC.
Temperatura zapłonu metanu wynosi 650°C. Temperatura samego wybuchu metanu wynosi w wolnej przestrzeni 1875°C, dochodząc w przestrzeni zamkniętej do 2650°C.
Rys. 1.
Granice wybuchowości
metanu w mieszaninie z powietrzem kopalnianym określone tzw. trójkątem
wybuchowości metanu oraz diagramem Cowarda
Istnieją związki między zagrożeniami metanowym, wybuchem pyłu węglowego, pożarowym i tąpaniami. Przykładowo w czasie tąpnięcia z górotworu może się wydzielić znaczna ilość metanu, co może spowodować jego wybuch, który może spowodować wybuch pyłu węglowego w następstwie, którego może powstać pożar. Takiemu ciągowi zdarzeń może towarzyszyć wybuch gazów pożarowych.
Z powyższego stwierdzenia wynika, że naturalne zagrożenia górnicze mogą na siebie wzajemnie oddziaływać, co nazywamy zagrożenia skojarzone
O ich niebezpieczeństwie świadczą zaistniałe katastrofy górnicze np.:
▬ zawał, wybuch metanu i pyłu w kopalni „Coalbrook” w RPA w 1960 r. – 437 ofiar śmiertelnych,
▬ wybuch pyłu węglowego, pożar i wybuch gazów pożarowych w kopalni „Courriere” we Francji w 1906 r. – 1235 ofiar śmiertelnych,
▬ wstrząs, wybuch metanu, pyłu i pożar w kopalni „Hillcrest” w
Kanadzie w 1914 r. – 189
ofiar śmiertelnych.
Również w ostatnich latach w górnictwie polskim dochodziło do katastrof z udziałem metanu i innych zagrożeń (tabela 1).
Tabela 1. Wybrane katastrofy z
udziałem zapalenia i wybuchu metanu
Zagrożenie, jakie stwarza metan przedstawia również poniższy film.
Film 1. Źródło You Tube |
Mając na uwadze wymienione zagrożenia, nie wolno dopuszczać do gromadzenia się metanu w czynnych wyrobiskach górniczych. Przepisy górnicze dokładnie precyzują dopuszczalne zawartości metanu oraz sposoby jego pomiaru w zależności od rodzaju wyrobiska i robót w nim wykonywanych, co zostanie omówione w dalszej części opracowania.
Metan występuje w złożu węglowym w postaci swobodnej (w porach, szczelinach) oraz w postaci związanej z węglem (w postaci gazu związanego fizyko-chemicznie z węglem).
Wykonanie wyrobiska górniczego zaburza równowagę ciśnienia gazów w złożu. Do wyrobiska górniczego wypływa z calizny metan wolny i wydziela się metan związany fizyko-chemicznie (desorpcja metanu).
Wydzielanie metanu do wyrobisk górniczych może następować na drodze:
· powolnego wydzielania się z odkrytej calizny złoża węgla bez żadnych objawów akustycznych,
· wzmożonego wydzielania z calizny węglowej, charakteryzującego się nieregularnym szumem i lekkimi trzaskami, spowodowanymi pękaniem banieczek gazu i wody w przypadku pokładów wilgotnych,
· gwałtownego wydzielania metanu ze szczelin w postaci tzw. „fukaczy” – wypływ metanu,
· nagłych wyrzutów metanu i skał w najbardziej gazowych pokładach węgla.
Z zagrożeniem metanowym powiązane są poniższe definicje.
Metanowość wentylacyjna jest to objętościowa ilość metanu wydzielająca się do wyrobisk górniczych i wyraża się ja w m3/minutę.
Metanowość bezwzględna (całkowita) jest sumą ilości metanu wydzielającego się do wyrobisk (metanowość wentylacyjna) oraz metanu ujętego odmetanowaniem. Określa się ją jako objętość metanu i wyraża w m3/minutę.
Metanowość względna – jest to objętościowa ilość metanu wydzielająca się do wyrobisk oraz ujmowanego do sieci odmetanowania na tonę dobowego wydobycia. Wyraża się ją w m3/Mg.
Metanonośność - jest to objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej wrażona w m3CH4/Mgcsw, gdzie Mgcsw - tona czystej substancji węglowej.
W zależności od rodzaju wydobywanej kopaliny ustala się różne kategorie zagrożenia metanowego
Ustalono cztery kategorie zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny i tak udostępnione pokłady lub ich części zalicza się do:
· I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej, zwana dalej "metanonośnością", wynosi od 0,1 do 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.
· II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.
· III kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 4,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.
· IV kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową lub zaistniał nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.
Dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego:
· I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu o zawartości większej niż 0,5%.
· II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli istnieje możliwość wzmożonego wydzielania lub nagłego wypływu metanu z górotworu lub z wody dopływającej do wyrobisk lub ich części.
Dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających sól ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego.
I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan o zawartości większej niż 0,1%.
II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli zaistniał:
1) nagły wypływ metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan lub
2) wyrzut metanu i skał w wyniku których zawartość gazów wybuchowych w powietrzu była większa niż 1%.
W zależności od stopnia zagrożenia wybuchem wyrobiska w polach metanowych zalicza się do wyrobisk:
· ze stopniem "a" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 0,5% jest wykluczone,
· ze stopniem "b" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% jest wykluczone,
· ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1%.
Według powyższego podziału możemy określić jakie roboty mogą być wykonywane w danym wyrobisku lub jakie maszyny i urządzenia mogą w nim pracować. Na przykład stosowanie lokomotyw elektrycznych przewodowych w wyrobiskach ze stopniem „b” lub „c” jest niedopuszczalne.
Kontrolę zawartości metanu w powietrzu kopalnianym prowadzi się urządzeniami metanometrii automatycznej, metanomierzami przenośnymi oraz przenośnymi metanomierzami alarmującymi dopuszczonymi do stosowania w zakładach górniczych przy dowolnej zawartości metanu.
Zawartość metanu w powietrzu kopalnianym należy kontrolować pomiarami:
1) pod stropem wyrobiska – wykonuje się nie niżej jak 10 cm od najwyższego miejsca niezabudowanego stropu lub od obudowy (rys. 4),
2) nad obudową wyrobiska – wykonuje się w najwyższym dostępnym miejscu wyrobiska nad obudową,
3) w innych miejscach możliwych wpływów lub gromadzenia się metanu
Zgodnie z obowiązującymi przepisami w wyrobiskach znajdujących się w polach metanowych II-IV kategorii stosuje się kontrolę zawartości metanu w powietrzu dodatkowo systemami metanometrii automatycznej wyposażonymi w czujniki metanomierzy, które są podłączone do systemu gazometrycznego. Czujniki metanomierzy mogą pracować jako:
· wyłączające - umożliwiają inicjowanie wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych
· rejestrujące - umożliwiają przesyłanie wyników pomiarów do dyspozytorni gazometrycznej w celu ich wskazywania, rejestrowania oraz sygnalizowania przekroczeń wartości dopuszczalnych i stężeń metanu w powietrzu.
· wyłączająco-rejestrujące – umożliwiają inicjowanie wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych oraz przesyłanie wyników pomiarów do dyspozytorni gazometrycznej w celu ich wskazywania, rejestrowania oraz sygnalizowania przekroczeń wartości dopuszczalnych i stężeń metanu w powietrzu.
Czujniki metanomierzy
kontrolujących zawartość metanu w prądzie powietrza wypływającego ze ściany
zabudowuje się pod stropem w ścianie - w odległości
Rys. 2. Usytuowanie czujników metanomierzy w ścianie
a) na wylocie łączą się prądy
powietrza
b) na wylocie nie łączą się prądy powietrza
Czujnik metanomierza kontrolujący
zawartość metanu w prądzie powietrza dopływającym do ściany zabudowuje się pod
stropem w ścianie, w odległości nie większej niż
Metanomierze te zabezpieczają urządzenia elektryczne zainstalowane w ścianie oraz w wyrobiskach przyścianowych. W razie przekroczenia zawartości 2% metanu w powietrzu wypływającym ze ściany lub zawartości 1% metanu w powietrzu dopływającym do ściany, metanomierze powinny wyłączać spod napięcia urządzenia elektryczne zabudowane w ścianie oraz w wyrobisku przyścianowym:
- z prądem powietrza wypływającym ze ściany oraz
- dopływającym do ściany na odcinku nie krótszym niż 10 m od wlotu do ściany.
Inne
systemy wybierania
W przypadku stosowania innych systemów wybierania niż ścianowe lokalizacja czujników metanometrii automatycznej oraz zasięg i zakres wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych są określane przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.
W wyrobiskach przewietrzanych za pomocą lutniociągów zabudowuje się metanomierze wyłączająco-rejestrujące, kontrolujące zawartość metanu pod stropem wyrobiska. Czujniki metanomierzy (rys. 3) zabudowuje się w odległości do:
-10 m od czoła przodka przy wentylacji tłoczącej, w miejscu stwierdzanych największych stężeń metanu,
- 6 m od czoła przodka przy wentylacji ssącej między wlotem do lutni ssącej a czołem przodka.
Czujniki
te powinny powodować wyłączenie kombajnów chodnikowych po przekroczeniu 1%
metanu w powietrzu, a po przekroczeniu 2% pozostałych maszyn z napędem
elektrycznym zainstalowanych w wyrobisku. Kombajny
chodnikowe w polach II-IV kategorii zagrożenia metanowego dodatkowo wyposaża
się w metanomierze o pomiarze ciągłym, wyłączające organ urabiający kombajnu
przy przekroczeniu zawartości 2% metanu. Powyższe czujniki umieszcza się w
wyrobiskach o długości większej niż 15 m.
Rys. 3. Czujnik metanometrii automatycznej
zabudowany w przodku wyrobiska korytarzowego
Niezależnie od w/w czujników w wyrobisku przewietrzanym za pomocą lutniociągów powinny być zabudowane czujniki metanomierzy w odległości 10 - 15 m od wlotu do wyrobiska. Powinny one powodować wyłączenie urządzeń elektrycznych zainstalowanych w wyrobisku przy przekroczeniu 2% CH4 w przypadku wentylacji tłoczącej lub 1% CH4 w przypadku wentylacji ssącej. Powyższe czujniki umieszcza się w wyrobiskach o długości większej niż 25 m.
W przypadku przewietrzania wyrobiska wentylacją lutniową kombinowaną z odpylaczem dodatkowo umieszcza się czujniki metanomierza wyłączającego urządzenia elektryczne znajdujące się w tym wyrobisku, po przekroczeniu 1% metanu. Umieszcza się je:
· w strumieniu powietrza wypływającego z instalacji odpylającej oraz
· pod stropem wyrobiska w strefie między wylotem strumienia powietrza z instalacji odpylającej a wylotem powietrza z zasadniczego lutniociągu tłoczącego.
Dokładną lokalizację czujników metanometrycznych oraz zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych w kopalni na podstawie obowiązujących przepisów oraz przewidywanych zagrożeń ustala kierownik działu wentylacji.
Rys. 4. Pomiar metanu pod stropem wyrobiska
Obowiązani są do wykonywania pomiaru zawartości metanu są:
▬ osoby kierownictwa i dozoru ruchu,
▬ przodowi,
▬ metaniarze,
▬ strzałowi,
▬ kombajniści,
▬ konserwatorzy systemu gazometrycznego,
▬ wiertacze,
▬ wyznaczeni pracownicy oddziału odmetanowania,
▬ inne osoby wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
Wyniki pomiarów zawartości metanu wpisują:
· przodowi - na tablicy kontroli metanu,
· strzałowi -w dzienniczkach strzałowych,
· metaniarze - na tablicy kontroli metanu, w dzienniku metaniarza i książce metaniarza,
· osoby dozoru ruchu - na tablicy kontroli metanu, w notesach oraz w książce raportowej.
Przodowi zatrudnieni w polach metanowych kontrolują zawartość metanu pod stropem w 10-metrowym odcinku wyrobiska, w którym znajdują się stanowiska pracy, przed rozpoczęciem pracy na zmianie i w czasie pracy, co dwie godziny w:
· przodkach wyrobisk,
· wyrobiskach likwidowanych,
· wnękach wiertniczych,
· innych miejscach wyznaczonych przez osoby kierownictwa lub dozoru ruchu.
W wyrobiskach korytarzowych drążonych kombajnami, w pokładach zaliczonych do II-IV kategorii zagrożenia metanowego, przodowi kontrolują zawartość metanu nad obudową w 10-metrowej strefie przyprzodkowej, przed rozpoczęciem urabiania.
¨
Pod
stropem
Metaniarze kontrolują zawartość metanu w polach metanowych pod stropem wyrobisk górniczych raz na dobę w dniach, w których jest prowadzone wydobycie:
· w przodkach wyrobisk,
· w prądach powietrza wlotowych i wylotowych z przodków,
· w komorach,
· we wnękach wiertniczych,
· w miejscach wykonywania robót strzałowych,
· przy tamach izolacyjnych,
· w innych wyrobiskach i miejscach określanych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.
¨
Nad
obudową
Metaniarze kontrolują także zawartość metanu nad obudową wyrobisk górniczych w pokładach zaliczonych do II - IV kategorii zagrożenia metanowego w:
· drążonych wyrobiskach korytarzowych i komorowych z wentylacją odrębną, w strefie 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na dobę w dni pracy,
· wyrobiskach z wentylacją odrębną, w odstępach nie większych niż 50 m - raz w miesiącu,
· wyrobiskach przyścianowych zaliczonych do pomieszczeń ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w których zabudowane są urządzenia elektryczne w:
o strefie do 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na tydzień,
o strefie ponad 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 50 m - raz w miesiącu,
· innych miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.
¨
W
wyrobiskach korytarzowych i wybierkowych w pokładach zaliczonych do
III i IV kategorii zagrożenia metanowego
W wyrobiskach korytarzowych i wybierkowych w pokładach zaliczonych do III i IV kategorii zagrożenia metanowego, w których prowadzone są roboty strzałowe, metaniarze powinni kontrolować zawartość metanu nad obudową w 50-metrowej strefie we wszystkich kierunkach od miejsc prowadzenia robót strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na dobę w dni pracy.
¨
W
polach metanowych
Metaniarze prowadzą pomiary w polach metanowych dla wykrycia miejsc możliwych wypływów metanu.
¨
W dni
wolne od pracy
W dni wolne od pracy, na zmianie poprzedzającej obłożenie robót, zakres i częstotliwość kontroli wykonywanych przez metaniarzy ustala kierownik ruchu zakładu górniczego.
Szczególnie ważna jest kontrola
zawartości metanu podczas prowadzenia robót strzałowych. Dlatego strzałowi muszą kontrolować
zawartość metanu w polach metanowych pod stropem wyrobisk w przodkach oraz w strefie
▬ przed rozpoczęciem pracy,
▬ w czasie pracy - co 2 godziny,
▬ przed przystąpieniem do załadowania materiałów wybuchowych do otworów strzałowych,
▬ przed każdym podłączeniem zapalników elektrycznych do linii strzałowej,
▬ po każdym odpaleniu otworów strzałowych,
Przed podłączeniem zapalarki elektrycznej do linii
strzałowej w strefie
Dodatkowo w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego pomiary są dokonywane przez strzałowych przed przystąpieniem do ładowania otworów strzałowych nad obudową wyrobisk w strefie 50 m od miejsca wykonywania robót strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m.
Najpopularniejszymi metanomierzami przenośnymi (indywidualnymi) stosowanymi w polskim górnictwie są metanomierze VM-1 oraz Szi-3.
Metanomierz VM-1
Jest metanomierzem żarowym (rys. 5). Działanie metanomierzy tego typu oparte jest na spalaniu metanu zawartego w powietrzu kopalnianym, wprowadzonego do komory pomiarowej metanomierza. Przyrost temperatury wywołany spalaniem metanu powoduje zwiększenie oporu elektrycznego przewodnika, powodujące w układzie elektrycznym metanomierza (mostku Wheatstone) przepływ prądu elektrycznego przez obwód galwanometru. Odpowiednie wyskalowanie galwanometru pozwala odczytać zawartość CH4 w powietrzu kopalnianym wprowadzonym do komory pomiarowej.
Metanomierz ma obudowę gumową spełniającą równocześnie zadanie pompki. Wewnątrz tej obudowy znajduje się w osłonie plastikowej akumulator oraz komora pomiarowa, w której następuje spalanie, pomiar zmiany oporu i wytwarzanie impulsów elektrycznych potrzebnych do wychylenia wskazówki galwanometru.
Przed użyciem metanomierza należy przeprowadzić:
— kontrolę zasilania (akumulatora); kontrola polega na krótkotrwałym zwarciu przedmiotem metalowym końcówki metalowej otworu ssawnego metanomierza ze stykiem do ładowania akumulatora, wskazówka galwanometru powinna zatrzymać się lub przekroczyć pole zielone na tarczy miernika;
— kontrolę zera; kontrolę zera przeprowadza się w atmosferze powietrza czystego; po kilkakrotnym naciśnięciu pompki wbudowanej w gumową osłonę metanomierza należy wcisnąć na czas 3 do 4 s przycisk pomiarowy, wskazówka galwanometru powinna ustalić się na polu zielonym oznaczonym cyfrą 0.
Rys. 5. Metanomierz indywidualny VM-1
a, c — widok,
b —
konstrukcja;
1 — korpus miernika,
2 — uchwyty zaczepowe do paska
3 — styki do ładowania akumulatora,
4 — przycisk pomiarowy,
5 — miernik,
6 — obwód drukowany,
7 — akumulator,
8 — pompka w osłonie gumowej,
9 — zawór,
10 — obwód drukowany,
11 — osłona plastykowa,
12 — złączka wlotowa (otwór ssawny),
13 — filtr,
14 — komora pomiarowa,
15 — otwór wylotowy
Sprawdzony metanomierz należy trzymać w trakcie pomiarów w prawej ręce, przy czym nie mogą być zasłonięte otwory wlotowy i wylotowy. Wprowadzenie badanego powietrza do komory pomiarowej następuje po kilkakrotnym naciśnięciu i zwolnieniu pompki gumowej. Po zakończeniu pompowania odczekuje się 2 s i naciska przycisk pomiarowy przez 3 do 4 s. W tym czasie wychylenie wskazówki ustala się, po czym można odczytać wynik na skali metanomierza.
Po przekroczeniu stężenia metanu 5% wskazówka wchodzi na pole czerwone po prawej stronie skali, a po przekroczeniu 12% przeskakuje na pole czerwone po drugiej stronie skali (rys. 6).
Rys. 6. Opis tarczy miernika metanomierza
VM-1 w wersjach
0÷3% CH4 oraz 0÷5% CH4
1 — pole zielone do kontroli zera,
2 — pole zielone do kontroli napięcia,
3 — pole czerwone wskazujące stężenie
12% CH4,
4 — pole czerwone wskazujące stężenie 3
÷ 12% CH4,
5 — pole czerwone wskazujące stężenie w zakresie 5÷12% CH4
Metanomierz Szi-3
Metanomierz Szi-3 (rys. 7) jest metanomierzem interferencyjnym. Zasada jego działania polega na interferencyjnym pomiarze różnicy prędkości światła w czystym powietrzu atmosferycznym i w badanym powietrzu kopalnianym.
Wiązka promieni świetlnych wysyłana przez żarówkę umieszczoną w metanomierzu ulega rozdzieleniu na dwie, z których jedna przepuszczana jest przez powietrze atmosferyczne w tzw. komorze porównawczej, a druga przez powietrze kopalniane wypełniające komorę pomiarową.
Rys.
7. Metanomierz interferencyjny Szi-3
1 — króciec wylotowy, na wąż z pompką gumową,
2 — króciec wlotowy,
3 — okular z przykrywką,
4 — śruba (pokrywa) odłączająca pochłaniacz dwutlenku
węgla z obiegu powietrza w metanomierzu,
5 — pokrętło regulacyjne,
6 — przycisk do zapalania żarówki
7— gruszka do pompowania badanego powietrza
Wiązki te odpowiednio skierowane nakładają się na siebie, następuje ich interferencja, a odchylenie prążków interferencyjnych na skali jest proporcjonalne do zawartości metanu.
W celu wyeliminowania wpływu dwutlenku węgla i pary wodnej, który daje takie same wskazania jak metan, stosuje się odpowiednie pochłaniacze włączone do obiegu powietrza kierowanego do komory pomiarowej, przy czym pochłaniacz pary wodnej zabudowany jest trwale, a pochłaniacz CO2 może być włączony zależnie od potrzeby.
Obieg powietrza wymuszony jest pompką gumową (gruszką), której wąż nasadza się na króciec wylotowy 1.
Przed przystąpieniem do pomiarów należy metanomierz sprawdzić i uregulować. W tym celu należy:
· sprawdzić szczelność pompki — ścisnąć pompkę i zamknąć wlot pompki przez zaciśnięcie węża; jeśli pompka jest szczelna, to rozprężenie jej następuje bardzo powoli;
· sprawdzić szczelność metanomierza — ścisnąć pompkę i zamknąć palcem wlot 2; metanomierz jest szczelny, jeśli rozprężenie pompki odbywa się bardzo powoli;
· sprawdzić oświetlenie i układ optyczny — zdjąć pokrywę okularu 3, nacisnąć przycisk do zapalenia żarówki 6 i patrząc w okular obracać jego oprawą dotąd, aż kreski podziałki, cyfry i prążki interferencyjne będą dobrze widoczne;
· przeprowadzić regulację metanomierza — przepłukać obieg gazowy czystym powietrzem przez siedmiokrotne naciśnięcie pompki, po czym patrząc w okular (przy załączonej żarówce) obracać pokrętłem regulacyjnym 5 (po zdjęciu jego osłony) tak, aby lewy z dwóch czarnych prążków interferencyjnych pokrył się z kreską zerową podziałki; regulację taką (tzw. zerowanie) powinno się wykonywać codziennie.
Pomiaru zawartości metanu dokonuje się w sposób następujący. Na króćcu wlotowym osadza się wąż, którego drugi koniec umieszcza się na miejscu pomiaru. Następnie naciska się siedem razy pompkę gumową, po czym naciska się na przycisk 6 i odczytuje na skali położenie zerowanego uprzednio prążka interferencyjnego, co stanowi wynik pomiaru.
Metanomierz Szi-3 pozwala na mierzenie zawartości metanu do 6% z dokładnością do 0,1%. Przemieszczenie zerowanego prążka poza podziałkę oznacza zawartość metanu powyżej 6%.
W celu dokonania pomiaru zawartości dwutlenku węgla należy wykonać najpierw pomiar zawartości metanu w badanym powietrzu kopalnianym.
Następnie należy odkręcić śrubę 4 powodującą wyłączenie z obiegu pochłaniacza dwutlenku węgla. Po siedmiokrotnym naciśnięciu pompki należy dokonać odczytu na skali w sposób poprzednio opisany.
Zawartość dwutlenku węgla będzie w przybliżeniu różnicą uzyskanego odczytu i zawartości metanu.
Przenośne metanomierze alarmujące dokonują pomiaru ciągłego sygnalizując przy tym przekroczenia stężenia metanu dla stref zagrożonych wybuchem. Przepisy nakazują stosować je w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego w trakcie wiercenia otworów drenażowych i badawczych oraz podczas likwidacji wyrobisk, a także w miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
- W razie stwierdzenia pod stropem wyrobiska zawartości metanu powyżej 2%:
1. wyłącza się sieć elektryczną;
2. unieruchamia się maszyny i urządzenia;
3. zawiadamia się najbliższą osobę dozom ruchu;
4. dokonuje się dodatkowych pomiarów w celu ustalenia przyczyny powstania przekroczenia stężenia metanu w powietrzu, rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu;
5. aktywnie zwalcza się nagromadzenie metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
- W
razie stwierdzenia pod stropem wyrobiska zawartości metanu powyżej 3%:
1. wyłącza się sieć elektryczną;
2. unieruchamia się maszyny i urządzenia;
3. zawiadamia się najbliższą osobę dozoru ruchu;
4. wycofuje się osoby z zagrożonych wyrobisk;
5. zabezpiecza się wejścia do zagrożonych wyrobisk;
6. aktywnie zwalcza się nagromadzenia metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
Przy prowadzeniu powyższych działań nie wyłącza się urządzeń elektrycznych lub zasilanych sprężonym powietrzem, które mogą być eksploatowane przy dowolnym stężeniu metanu w powietrzu. Jednocześnie osoby wykonujące czynności związane z usuwaniem nagromadzeń metanu mogą przebywać w zagrożonym wyrobisku nawet przy przekroczeniu 3% metanu. Załoga może powrócić do wyrobiska i wznowić roboty wyłącznie w przypadku, gdy stężenie metanu w powietrzu wynosi mniej niż 2,0%.
Kierownik ruchu zakładu górniczego precyzyjnie określa sposoby aktywnego zwalczania nagromadzenia metanu. Zagadnienie to jest bardzo szerokie. Na przykład w przypadku awarii wentylatora lutniowego w wyrobisku przygotowawczym o długości 500 m nastąpiło znaczne nagromadzenie metanu. Po wymianie uszkodzonego wentylatora nastąpiło wznowienie przewietrzania wyrobiska. Okazuje się, że zwartość metanu w powietrzu wypływającym z wyrobiska przekracza 30%. Jest oczywiste, że takiej ilości metanu nie możemy „wpuścić” do sieci wentylacyjnej kopalni. Postępowanie w takim przypadku powinny określić instrukcje wydane przez kierownika ruchu zakładu górniczego, a osoby dozoru muszą sprawnie i bezpiecznie całą akcję przeprowadzić.
- W przypadku stwierdzenia, w wyniku przeprowadzonych pomiarów nad obudową, zawartości 5% metanu lub powyżej:
1) niezwłocznie wstrzymuje się roboty w wyrobisku,
2) przeprowadza dodatkowe pomiary dla ustalenia rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu,
3) podejmuje działania mające na celu likwidację zagrożenia.
- Na wylocie z rejonowych prądów powietrza zawartość metanu w powietrzu nie powinna przekraczać 1% lub 1,5% w przypadku metanometrii automatycznej, natomiast w szybie wydechowym 0,75%.
Nie przestrzeganie i lekceważenie przepisów
górniczych było przyczyną wielu tragedii spowodowanych zagrożeniem
jakie stwarza metan. Jedną z nich przedstawia poniższy film
Film 2. Źródło You Tube
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ŚRODOWISKA
z dnia 29 stycznia 2013 r.
w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach
górniczych
………………………………………
………………………………………
Rozdział
3
Zagrożenie
metanowe
§ 7.
Podstawowym kryterium oceny zagrożenia metanowego jest możliwość powstania w
atmosferze kopalnianej stężenia metanu, które może spowodować:
1)
powstanie mieszaniny beztlenowej lub
2)
zapalenie metanu, lub
3)
wybuch metanu
—
stwarzając niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego.
§ 8.
1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się
cztery kategorie zagrożenia metanowego.
2.
Udostępniony pokład lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych
zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega zaliczeniu do
jednej z czterech kategorii zagrożenia metanowego.
3. Do
I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego
część, jeżeli objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w
jednostce wagowej w głębi calizny węglowej, zwana dalej „metanonośnością”,
wynosi od 0,1 do 2,5 m3/Mg w przeliczeniu
na czystą substancję węglową.
4. Do
II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego
część, jeżeli metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg,
lecz nie jest większa niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą
substancję węglową.
5. Do
III kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego
część, jeżeli metanonośność jest większa niż 4,5 m3/Mg,
lecz nie jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą
substancję węglową.
6. Do
IV kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego
część, jeżeli metanonośność jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu
na czystą substancję węglową lub zaistniał nagły wypływ metanu albo wyrzut
metanu i skał.
7.
Nagłym wypływem metanu jest zachodzące w krótkim okresie intensywne -
niezwiązane ze skutkami zawału, tąpnięcia lub odgazowania urobionych skał albo
węgla lub niezwiązane z zaburzeniami w przewietrzaniu wyrobiska wydzielenie się
metanu z górotworu, które może spowodować w wyrobisku lub jego części:
1)
nagromadzenie się metanu o wartości stężenia, która może spowodować jego
wybuch, lub
2)
powstanie atmosfery niezdatnej do oddychania.
8.
Wyrzutem metanu i skał jest dynamiczne przemieszczenie rozkruszonych skał lub
kopaliny z calizny węglowej do wyrobiska przez energię metanu wydzielonego z
górotworu w wyniku działania czynników geologiczno-górniczych, które może
spowodować w wyrobisku lub jego części:
1)
zjawiska akustyczne;
2)
podmuch powietrza;
3)
uszkodzenie jego obudowy lub znajdujących się w nim maszyn i urządzeń;
4)
powstanie kawerny powyrzutowej, będącej pustką w jego
stropie, spągu lub ociosie;
5)
zaburzenie w jego przewietrzaniu;
6)
nagromadzenie się metanu o wartości stężenia, która może spowodować jego
wybuch;
7)
powstanie atmosfery niezdatnej do oddychania.
9.
Podczas zaliczania udostępnionego pokładu lub jego części do odpowiednich
kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia
metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.
10. W
przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego pokładu
pokład ten, w granicach obszaru górniczego lub tej części pokładu, w której są
planowane albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii
zagrożenia metanowego według kryteriów określonych w ust. 3—6.
11. W
przypadku występowania w udostępnionym pokładzie zaburzeń warunków
geologicznych — w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż
miąższość pokładu oraz uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem
innym niż węgiel kamienny — powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w
poszczególnych częściach tego pokładu części te mogą zostać zaliczone do różnych
kategorii zagrożenia metanowego.
12.
Części udostępnionego pokładu o zróżnicowanej metanonośności mogą zostać
zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego. W takim przypadku granice
między tymi zaliczonymi częściami uwzględniają przebieg izolinii metanonośności,
będących liniami oddzielającymi obszary o zróżnicowanej metanonośności w
pokładzie, o wielkościach określonych w ust. 3—6.
§ 9.
1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych
ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego.
2.
Udostępnione złoże lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych
zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych podlega zaliczeniu
do jednej z dwóch kategorii zagrożenia metanowego.
3. Do
I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego
część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu o zawartości większej
niż 0,5%.
4. Do
II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego
część, jeżeli istnieje możliwość wzmożonego wydzielania lub nagłego wypływu
metanu z górotworu lub z wody dopływającej do wyrobisk lub ich części.
5.
Podczas zaliczania udostępnionego złoża lub jego części do odpowiednich
kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia metanowego
w sąsiednich zakładach górniczych.
6. W
przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego złoża złoże
to, w granicach obszaru górniczego lub tej części złoża, w której są planowane
albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii zagrożenia
metanowego według kryteriów określonych w ust. 3 i 4.
7. W
przypadku występowania w udostępnionym złożu zaburzeń warunków geologicznych –
w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż miąższość złoża oraz
uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem innym niż rudy metali
nieżelaznych - powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w
poszczególnych częściach tego złoża części te mogą zostać zaliczone do różnych
kategorii zagrożenia metanowego.
§10.
1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól ustala się dwie
kategorie zagrożenia metanowego.
2.
Udostępnione złoże lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych
zakładach górniczych wydobywających sól podlega zaliczeniu do jednej z dwóch
kategorii zagrożenia metanowego.
3. Do
I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego
część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu albo mieszaniny gazów
wybuchowych zawierającej metan o zawartości większej niż 0,1%.
4. Do
II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego
część, jeżeli zaistniał:
1)
nagły wypływ metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan lub
2)
wyrzut metanu i skał
— w wyniku których zawartość gazów wybuchowych w powietrzu była
większa niż 1%.
5.
Podczas zaliczania udostępnionego złoża lub jego części do odpowiednich
kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia
metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.
6. W
przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego złoża złoże
to, w granicach obszaru górniczego lub tej części złoża, w której są planowane
albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii zagrożenia
metanowego według kryteriów określonych w ust. 3 i 4.
7. W
przypadku występowania w udostępnionym złożu zaburzeń warunków geologicznych —
w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż miąższość złoża oraz
uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem innym niż sól —
powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w poszczególnych częściach
tego złoża części te mogą zostać zaliczone do różnych kategorii zagrożenia
metanowego.
§11.
Dokumentacja, w oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których
mowa w §8 ust. 2, §9 ust. 2 albo §10 ust. 2, do odpowiedniej kategorii
zagrożenia metanowego, zawiera:
1)
charakterystykę zagrożenia metanowego udokumentowaną opisem:
a) oznaczeń
metanonośności w udostępnionych pokładach węgla kamiennego lub ich częściach,
b) zawartości metanu w
powietrzu w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali
nieżelaznych,
c) zawartości metanu
oraz innych gazów wybuchowych w powietrzu w podziemnych zakładach górniczych
wydobywających sól;
2)
opis występowania w przestrzeniach, o których mowa w §8 ust. 2, §9 ust. 2 albo
§10 ust. 2, innych zagrożeń naturalnych wymienionych w §1 pkt
1, które mogą mieć wpływ na wzrost natężenia zagrożenia metanowego;
3)
mapy wyrobisk lub ich części, w skali nie mniejszej niż
1:5000, z naniesionymi propozycjami granic poszczególnych kategorii
zagrożenia metanowego;
4)
wyniki badań przeprowadzonych przez rzeczoznawcę oraz opinię rzeczoznawcy,
jeżeli dokonuje się zaliczenia do:
a) I, II lub III
kategorii zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających
węgiel kamienny,
b) I kategorii
zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy
metali nieżelaznych,
c) I kategorii
zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól.
-
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie
szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów
górniczych
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ENERGII
z dnia
23 listopada 2016r.
w
sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych
zakładów górniczych
………………………
………………………
§40. W przypadku zbliżania się wyrobiska do
metanowej partii złoża, pokładu lub do miejsca, w którym jest spodziewane
nagromadzenie gazów wybuchowych lub szkodliwych dla zdrowia, jak również do
nieczynnych wyrobisk, postęp przodka wyprzedza się otworami wyprzedzającymi
oraz stosuje się odpowiednie środki dla zapewnienia bezpieczeństwa.
………………………
………………………..
§58. 1. Dla ujęcia i odprowadzenia metanu z
górotworu wykonuje się otwory metanowe.
2. Otworem metanowym jest również otwór
wykonany winnym celu niż określony w ust. 1, z którego metan jest odprowadzany
do rurociągu odmetanowania.
§59. 1. Otwór metanowy wiercony w
nierozpoznanym górotworze, dłuższy niż 10 m. wykonuje się przez rurę obsadową
wyposażoną w urządzenie zamykające.
……………………..
…………………….
Rozdział 3
Zagrożenie metanowe
§270. 1. Granice pola metanowego obejmują
wyrobiska:
1) w pokładzie lub w jego części zaliczonym
do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego;
2) którymi jest odprowadzane powietrze z wyrobisk w
pokładzie lub w jego części zaliczonym do odpowiedniej kategorii zagrożenia
metanowego;
3) w których może nastąpić zmiana kierunku przepływu
powietrza powodująca dopływ metanu:
4) do których może przedostać się, w szczególności
poprzez zroby, tamy izolacyjne, uskoki, zaburzenia geologiczne lub spękany
górotwór w strefach oddziaływania eksploatacji oraz w następstwie tąpnięć lub
wyrzutów gazów i skał, metan z pokładów zaliczonych do odpowiedniej kategorii
zagrożenia metanowego lub z wyrobisk w polach metanowych;
5) otamowane, przecinające pokłady zaliczone
do poszczególnych kategorii zagrożenia metanowego lub mające połączenie ze
zrobami takich pokładów, z wyjątkiem wyrobisk otamowanych tamami izolacyjnymi,
o konstrukcji przeciwwybuchowej.
2. Wyrobisko, którym doprowadza się
powietrze do pól metanowych, obejmuje się granicami pola metanowego ustalonego
dla pokładu o odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego co
najmniej na odcinku przewietrzanym rejonowym prądem powietrza do skrzyżowania z
najbliższym wyrobiskiem przewietrzanym grupowym prądem powietrza. Wyłączenie
objęcia takiego wyrobiska granicami pola metanowego jest dopuszczalne wyłącznie
w przypadku, gdy jest wykluczona możliwość zmiany kierunku przepływu powietrza
powodującej dopływ metanu.
3. Wyrobiska kamienne przecinające pokłady
zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego, którymi jest odprowadzane
powietrze do innych wyrobisk obejmuje się, wraz z tymi wyrobiskami, granicami
pola metanowego ustalonego dla pokładu o najwyższej kategorii zagrożenia
metanowego.
4. Wyłączenie objęcia wyrobiska granicami
pola metanowego lub wyłączenie objęcia wyrobiska kamiennego granicami pola
metanowego ustalonego dla pokładu o wyższej kategorii zagrożenia metanowego i objęcie
go granicami pola metanowego ustalonego dla pokładu o niższej kategorii
zagrożenia metanowego jest dopuszczalne, jeżeli:
1) przecięty wyrobiskami pokład, zaliczony
do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego, został szczelnie odizolowany:
2) pokład, o którym mowa w pkt 1, nie jest eksploatowany w sąsiedztwie wyrobiska, po
stwierdzeniu zaniku wydzielania się metanu z odsłoniętej calizny węglowej.
§271. Wyrobiska w polach metanowych zalicza
się do:
1) niezagrożonych wybuchem metanu, ze
stopniem „a” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w przypadku gdy nagromadzenie
metanu w powietrzu większe niż 0,5% jest wykluczone:
2) zagrożonych wybuchem metanu, ze stopniem
„b” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli w normalnych warunkach
przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu większe niż
1,0% jest wykluczone:
3) zagrożonych wybuchem metanu, ze stopniem
„c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli nawet w normalnych warunkach
przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1,0%.
§272. W przypadku stwierdzenia w polach niemetanowych, w próbach powietrza pobranych do analizy
laboratoryjnej, stężenia metanu w powietrzu wynoszącego 0,5%
lub więcej albo w zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny w
pokładzie węgla metanonośności większej niż 0,1 m3/Mg w przeliczeniu
na czystą substancję węglową, kierownik ruchu zakładu górniczego niezwłocznie:
1) stosuje niezbędne rygory bezpiecznego
prowadzenia robót górniczych w warunkach powstałego zagrożenia metanowego;
2) powiadamia o tym właściwy organ nadzoru
górniczego;
3) zleca rzeczoznawcy badanie stanu
zagrożenia metanowego;
4) dokonuje analizy zaliczenia pokładu lub
jego części do odpowiedniej kategorii zagrożenia.
§273. 1. Przepis §272 stosuje się w
przypadku stwierdzenia w pokładach metanowych większej metanonośności niż
maksymalne wartości odpowiadające kategorii, do której udostępnione pokłady lub
ich części zostały zaliczone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art 118 ust. 4 ustawy.
2. W wyrobiskach zaliczonych do odpowiednich
stopni niebezpieczeństwa wybuchu metanu stan zagrożenia metanowego kontroluje
się i analizuje, w szczególności w przypadku zmian w przewietrzaniu lub
zaobserwowania zmian wywołanych wpływem robót górniczych.
3. Zakres kontroli i analizy, o których mowa
w ust. 2,jest określany przez kierownika działu
wentylacji zakładu górniczego.
4. W przypadku wzrostu stanu zagrożenia
metanowego, kierownik ruchu zakładu górniczego stosuje niezbędne dodatkowe
rygory bezpiecznego prowadzenia robót i może dokonać zmiany dotychczasowego
zaliczenia do stopnia niebezpieczeństwa wybuchu.
§274. Dojścia do pól metanowych oznakowuje
się tablicami, na których umieszcza się informacje ostrzegawcze.
§275. 1. W wyrobisku, w którym stężenie
metanu w powietrzu wynosi więcej niż 2%, niezwłocznie:
1) wyłącza się sieć elektryczną;
2) unieruchamia się maszyny i urządzenia;
3) zawiadamia się najbliższą osobę dozom
ruchu;
4) dokonuje się dodatkowych pomiarów w celu
ustalenia przyczyny powstania przekroczenia stężenia metanu w powietrzu,
rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu;
5) aktywnie zwalcza się nagromadzenie metanu
na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
2. W wyrobisku, w którym stężenie metanu w
powietrzu wynosi więcej niż 3%, niezwłocznie:
1) wyłącza się sieć elektryczną;
2) unieruchamia się maszyny i urządzenia;
3) zawiadamia się najbliższą osobę dozoru
ruchu;
4) wycofuje się osoby z zagrożonych
wyrobisk;
5) zabezpiecza się wejścia do zagrożonych
wyrobisk;
6) aktywnie zwalcza się nagromadzenia metanu
na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
3. Nie wyłącza się urządzeń elektrycznych
lub zasilanych sprężonym powietrzem, które mogą być eksploatowane przy dowolnym
stężeniu metanu w powietrzu.
4. Powrót osób do wyrobisk i wznowienie
przerwanych robót są dopuszczalne wyłącznie w przypadku, gdy stężenie metanu w
powietrzu wynosi mniej niż 2,0%.
5. Przepisu ust 4 nie stosuje się do osób
wykonujących czynności związane z usuwaniem nagromadzeń metanu.
§276. 1. Stężenie metanu w powietrzu wynosi
nie więcej niż:
1) 1% — na wylocie z rejonowych prądów
powietrza
2) 0,75% — w szybie wydechowym.
2. W przypadku stosowania metanometrii
automatycznej stężenie metanu na wylocie z rejonowych prądów powietrza wynosi
nie więcej niż 1,5%.
§277. 1. W pokładach węgla przeprowadza się
badania w celu określenia metanonośności w:
1) otworach badawczych wierconych dla
rozpoznania pokładów węgla lub ich części nie rzadziej niż co
100 m długości otworu;
2) drążonych szybach lub szybikach oraz w
wyrobiskach korytarzowych w udostępnionych pokładach węgla o grubości większej
niż 0,4 m;
3) wyrobiskach korytarzowych w pokładach
węgla o grubości większej niż 0,4 m. w odstępach nie
większych niż 200 m w płaszczyźnie pokładu oraz dodatkowo w odległości nie większej
niż 25 m od stwierdzonych uskoków powodujących przerwanie ciągłości pokładu lub
innych zaburzeń geologicznych, mogących mieć wpływ na wzrost metanonośności
pokładu w miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
2. Badania w celu określenia metanonośności
pokładów węgla są przeprowadzane przez rzeczoznawcę zgodnie z opracowaną
metodyką, a ich wyniki są dokumentowane przez służbę wentylacyjną zakładu
górniczego na mapach przewietrzania.
3. Rozpoznanie zagrożenia metanowego
badaniami kontrolnymi prowadzi się zgodnie z metodami określonymi w załączniku
nr 3 do rozporządzenia.
§278. 1. W polach metanowych, co najmniej
raz w miesiącu, dokonuje się pomiarów i obliczeń w celu określenia metanowości
bezwzględnej, rozumianej jako całkowita ilość metanu
wydzielonego w jednostce czasu w rejonach wentylacyjnych i w wyrobiskach
wybierkowych.
2. W pokładach metanowych w drążonych
wyrobiskach, co najmniej raz w miesiącu, dokonuje się pomiarów i obliczeń w
celu określenia metanowości bezwzględnej.
3. W ścianach prowadzonych w pokładach
zaliczonych do II - IV kategorii zagrożenia metanowego określa się co najmniej niż raz na dobę metanowość bezwzględną z
wykorzystaniem czujników metanometrii automatycznej. Wartości metanowości
bezwzględnej porównuje się z wartościami metanowości kryterialnej.
4. W projekcie technicznym, o którym mowa w
§38, określa się działania podejmowane w przypadku, gdy metanowość bezwzględna
jest większa od metanowości kryterialnej.
§279. Metanowość bezwzględną, ustaloną dla
części pokładu węgla wyeksploatowanej w okresie kwartalnym, oznacza się na
podstawowych mapach wyrobisk górniczych i mapach przewietrzania.
§280. 1. Przy projektowaniu eksploatacji
pokładów węgla:
1) których metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję
węglową oraz
2) nad którymi w odległości nie większej niż
120 m lub pod którymi w odległości nie większej niż 60 m zalegają
niewyeksploatowane pokłady węgla o metanonośności większej niż 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję
węglową
— opracowuje się prognozy metanowości
bezwzględnej dla całego wybiegu wyrobisk wybierkowych oraz określa się wartości
kryterialnej metanowości bezwzględnej.
2. Dla rejonu wyrobisk ścianowych w
pokładzie węgla opracowuje się prognozy metanowości bezwzględnej, które
uwzględnia się w projekcie technicznym, o którym mowa w §38.
§281. W trakcie projektowania wyrobiska
korytarzowego o długości większej niż 200 m w pokładach węgla o metanonośności
większej niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na
czystą substancję węglową opracowuje się prognozy metanowości bezwzględnej
wyrobisk.
§282. Prognozy metanowości bezwzględnej
wyrobisk wykorzystuje się w celu obliczenia potrzebnej ilości powietrza,
podejmowania decyzji o ewentualnym wprowadzeniu odmetanowania oraz określenia
innych niezbędnych środków profilaktyki metanowej.
§283. Prognozy metanowości bezwzględnej
wyrobisk wybierkowych i korytarzowych w nierozpoznanych częściach złoża są
opracowywane przez rzeczoznawcę.
§284. Projekt techniczny, o którym mowa w
§38, dotyczący eksploatacji pokładów węgla zaliczonych do II—IV
kategorii zagrożenia metanowego w rejonach przygranicznych zakładu górniczego
bez pozostawienia filara granicznego jest opiniowany przez rzeczoznawcę.
§285. 1. Wyrobiska korytarzowe utrzymywane
przy zrobach przewietrza się lub izoluje tamami.
2. Dojścia do tam, o których mowa w ust. 1,
przewietrza się.
§286. Jeżeli metanowość wentylacyjna wynosi więcej niż 10 m3CH4/min,
projektuje się wyrobiska przyścianowe o maksymalnie dużym przekroju poprzecznym
wynoszącym nie mniej niż 17,5 m2.
§287. 1. Wykonywanie wnęk kombajnowych i
strugowych w ścianach zawałowych prowadzonych w polach metanowych jest
niedopuszczalne.
2. Wykonywanie wnęk kombajnowych i
strugowych z użyciem materiałów wybuchowych w ścianach zawałowych prowadzonych
w polach metanowych jest dopuszczalne, w przypadku zastosowania dodatkowych
środków profilaktyki metanowej na warunkach określonych przez kierownika ruchu
zakładu górniczego, jeżeli zgodnie z projektem technicznym, o którym mowa w
§38, wyposażenie ściany tego wymaga.
§288. Wyposażenie techniczne
zmechanizowanych wyrobisk wybierkowych dobiera się odpowiednio do warunków
geologiczno-górniczych, uwzględniając zasady nieurabiania kombajnem zwięzłych
skał stropowych i niedopuszczania do zetknięcia się organu urabiającego
kombajnu ze stropnicami obudowy.
§289. W polach metanowych II—IV kategorii
zagrożenia metanowego stosuje się środki, o których mowa w §290—299,
zabezpieczające przed:
1) zapłonem metanu przy urabianiu zwięzłych skał kombajnami;
2) zapłonem i przenoszeniem zapłonu metanu pod przenośnikami
ścianowymi;
3) nagromadzeniem się metanu w rejonie skrzyżowań ścian z chodnikami przyścianowymi przewietrzanymi wzdłuż calizny węglowej przy
metanowości wentylacyjnej niewiększej niż 20 m3CH4/min.
§290. 1. W celu właściwego dobru środków
zabezpieczających przed zapłonem metanu przy mechanicznym urabianiu zwięzłych
skał wykonuje się szczegółową analizę warunków naturalnych oraz warunków
technicznych projektowanych wyrobisk.
2. Analiza warunków naturalnych
projektowanych wyrobisk uwzględnia:
1) rodzaj skał w przodku oraz przypuszczalny
zasięg ich występowania wzdłuż projektowanego kierunku przesuwania się przodka;
2) występowanie zaburzeń geologicznych;
3) zdolność skał do iskrzenia określoną na
podstawie ustalenia rodzaju skał, o których mowa w tabeli nr 1 w załączniku nr
3 do rozporządzenia;
4) charakterystykę zagrożenia metanowego, w
szczególności;
a) metanowość bezwzględną,
b) źródła i miejsca wydzielania się metanu, w
tym możliwość dopływu metanu z innych wyrobisk i przodków,
c) stężenie metanu w powietrzu oraz zmiany
tego stężenia zachodzące w czasie i w różnych miejscach wyrobiska;
5) występowanie przystropowych
nagromadzeń metanu;
6) zagrożenie:
a) tąpaniami,
b) wyrzutami gazów i skał;
7) możliwość nagłych przyrostów wydzielania
metanu ze zrobów przyścianowych.
3. Analiza warunków technicznych
projektowanych wyrobisk uwzględnia:
1) ocenę stanu przewietrzania, w
szczególności projektowaną prędkość i ilość powietrza, oraz stabilność kierunków
i wydatków prądów powietrza;
2) sposób zabezpieczenia metanometrycznego,
w szczególności rozmieszczenie czujników metanometrycznych z podaniem czasu ich
uruchomienia, oraz rodzaj stosowanych urządzeń;
3) typy i rodzaje maszyn stosowanych do
urabiania;
4) zakres i częstotliwość kontroli
przeprowadzanych przez metaniarzy oraz osoby dozory ruchu działu górniczego,
elektromechanicznego i działu wentylacji.
§291. Urabianie kombajnami zwięzłych skał o dużej i średniej skłonności
do iskrzenia jest dopuszczalne w:
1) ścianach, w przypadku gdy stężenie metanu w
wylotowych prądach powietrza ze ścian wynosi:
a) nie więcej niż 0,5% i równocześnie ilość
odprowadzanego metanu wynosi nie więcej niż 1 m3/min,
b) więcej niż 0,5% lub ilość odprowadzanego
metanu jest większa niż 1 m3/min, pod warunkiem utrzymywania
prędkości przepływu powietrza w ścianie wynoszącej nie mniej niż 1 m/s;
2) drążonych wyrobiskach korytarzowych, jeżeli:
a) stężenie metanu w powietrzu
wynosi nie więcej niż:
— 0,5% — w przypadku
pomiarów dokonywanych czujnikiem metanometrii automatycznej umieszczonym pod
stropem wyrobiska w odległości nie większej niż 2 m od czoła przodka i
powodującym wyłączenie kombajnu,
— 1%—w przypadku urabiania kombajnem wyposażonym w wewnętrzne układy
zraszania noży lub inny system ograniczający ryzyko zapłonu metanu, którego
ochrona przed zapłonem jest potwierdzona badaniami,
b) w odległości nie większej niż
50 m od miejsca urabiania zwięzłych skał nie występują przystropowe
nagromadzenia metanu.
§292. Niezależnie od wymogów, o których mowa
w §291, dobiera się i stosuje następujące środki zabezpieczające w zakresie:
1) przewietrzania i zwalczania zagrożenia
metanowego:
a) pomocnicze urządzenia wentylacyjne
rozrzedzające metan w strefie przodka lub zapobiegające tworzeniu się lokalnych
nagromadzeń metanu,
b) niezależne przewietrzanie wyrobiska
eliminujące możliwość dopływu metanu z prądem powietrza z innych przodków lub z
innych źródeł wydzielania,
c) uintensywnienie odmetanowania,
d) wyznaczenie dodatkowych punktów pomiaru
metanu przez metaniarzy, przodowych, osoby dozoru ruchu,
e) zwiększenie częstotliwości dokonywania
pomiarów stężenia metanu w powietrzu i dostosowanie jej do stopnia istniejącego
zagrożenia,
1) zastosowanie wyprzedzających otworów
badawczych w przypadku zbliżania się do spodziewanych zaburzeń geologicznych;
2) zwalczania iskier mechanicznych w trakcie
urabiania zwięzłych skał o dużej i średniej skłonności do iskrzenia:
a) dodatkowe dysze i urządzenia zraszające,
b) wyposażenie przodków chodnikowych w
urządzenia umożliwiające natychmiastowe zlewanie wodą urabianych skał i czoła
przodka, w szczególności z użyciem węży przeciwpożarowych,
c) dostosowanie przybierki do rodzaju
występujących skał w stropie lub spągu w celu eliminowania urabiania zwięzłych
skał;
3) ustalenia zwiększonej częstotliwości
kontroli prowadzenia robót górniczych przez osoby dozom ruchu zakładu
górniczego:
a) stanu przewietrzania,
b) zagrożenia metanowego,
c) zabezpieczenia metanometrycznego,
d) stanu organu urabiającego kombajnu z
uwzględnieniem skuteczności działania urządzeń zraszających.
293. Środki zabezpieczające przed
możliwością zapłonu metanu przy urabianiu mechanicznym zwięzłych skał w ścianie
lub w wyrobisku korytarzowym określa się w projekcie technicznym, o którym mowa
w §38.
§294. 1. Kontrole stanu zagrożenia
metanowego pod przenośnikami wykonuje się w ścianach prowadzonych w pokładach:
1) metanowych zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego;
2) niemetanowych
iw pokładach zaliczonych do I kategorii zawożenia metanowego, jeżeli poniżej
wybieranego pokładu w zasięgu wpływu eksploatacji zalegają pokłady zaliczone do
II—IV kategorii zawożenia metanowego.
2. Kierownik działu wentylacji zakładu
górniczego określa:
1) miejsce, sposób i częstotliwość
dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu;
2) sposób usuwania nagromadzeń metanu pod
przenośnikami;
3) warunki uruchomienia maszyn urabiających
po zatrzymaniu przenośnika.
§295. 1. W pokładach zaliczonych do III—IV kategorii zagrożenia metanowego prowadzi się nadmuch
powietrza do dolnej przestrzeni przenośnika ścianowego oraz kontroluje się
stężenie metanu.
2. Zakres, warunki nadmuchu oraz sposób
kontroli stężeń metanu, o którym mowa w ust. 1, są określane przez kierownika
ruchu zakładu górniczego.
3. Kierownik ruchu zakładu górniczego może
odstąpić od stosowania nadmuchu, o którym mowa w ust. 1, po uzyskaniu
pozytywnej opinii zespołu o którym mowa w §240 ust. 2.
§296. 1. Ściany prowadzone w pokładach
zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego
lub ściany obejmujące zasięgiem wpływów eksploatacji pokłady zaliczone do tych
kategorii, przewietrza się w celu ograniczenia wypływów metanu do ścian i
rejonów skrzyżowań z chodnikami przyścianowymi oraz
tworzenia się nagromadzeń metanu w tych miejscach.
2. Sposób przewietrzania ścian, o których
mowa w ust. 1, jest określany przez kierownika działu wentylacji zakładu
górniczego po zasięgnięci opinii zespołu, o którym mowa w §240 ust. 2.
§297. W przypadku występowania zawożenia
pożarem endogenicznym w zrobach stosuje się sposoby przewietrzania ścian
ograniczające przenikanie powietrza do zrobów.
§298. Pomocnicze urządzenia wentylacyjne
stosuje się:
1) w celu uintensywnienia przewietrzania i
przeciwdziałania tworzeniu się nagromadzeń metanu w rejonach skrzyżowania ścian
z chodnikami przyścianowymi
2) za zgodą kierownika ruchu zakładu
górniczego;
3) przy metanowości wentylacyjnej nie
większej niż 20 m3CH4/min dla ścian przewietrzanych
wzdłuż calizny węglowej;
4) zgodnie z zasadami prowadzenia ścian w
warunkach zagrożenia metanowego, opracowanymi przez rzeczoznawcę.
§299. 1. Dobór pomocniczych urządzeń
wentylacyjnych zwalczających zawożenie metanowe jest dokonywany przez
kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.
2. W likwidowanych zakładach górniczych
zasady doboru środków zabezpieczających przed zapłonem metanu i tworzeniem się
jego nagromadzeń są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§300. 1. W przypadku stosowania w rejonach
ścian układu pomocniczych urządzeń wentylacyjnych przeprowadza się kontrolę
poprawności funkcjonowania tych urządzeń.
2. Kontrola, o której mowa w ust. 1. jest
przeprowadzana przez osobę dozoru oddziałowego nie mniej niż raz w trakcie
zmiany.
3. O wynikach kontroli, o której mowa w ust.
1. informuje się dyspozytora ruchu zakładu górniczego.
§301. 1. Przewietrzanie ścian wzdłuż calizny
węglowej jest dopuszczalne, jeżeli metanowość wentylacyjna jest nie większa niż
20 m3CH4/min.
2. Jeżeli metanowość wentylacyjna jest
większa niż:
1) 10 m3CH4/min —pole
przekroju poprzecznego wyrobiska przyścianowego
odprowadzającego powietrze ze ściany nie jest mniejsze niż 8 m2, a w
przypadku stosowania przegrody wentylacyjnej pole przekroju poprzecznego
wyrobiska wentylacyjnego pomiędzy przegrodą wentylacyjną a ociosem
przeciwległym do ściany nie jest mniejsze niż 6 m2
2) 5 m3CH4/min — pole
przekroju poprzecznego wyrobiska przyścianowego
odprowadzającego powietrze ze ściany nie jest mniejsze niż 6 m2.
3. W przypadkach uzasadnionych względami
bezpieczeństwa metanowego, pyłowego i pożarowego, po uzyskaniu pozytywnej
opinii rzeczoznawcy, o którym mowa w art. 72 ustawy, posiadającego uprawnienia
grupy XV i XVI, kierownik ruchu zakładu górniczego może czasowo zezwolić na
zmniejszenie wielkości przekrojów, o których mowa w ust. 2, określając warunki
stosowania tego zezwolenia. Kierownik ruchu zakładu górniczego powiadamia organ
nadzoru górniczego właściwy dla miejsca wykonywania robót o wydaniu zezwolenia
w terminie do 7 dni, informując o warunkach stosowania zezwolenia.
§302. Eksploatację ścian o metanowości
bezwzględnej wynoszącej więcej niż 25 m3CH4/min i
przewietrzanych wzdłuż calizny węglowej prowadzi się w taki sposób, aby
parametry techniczne stacji i sieci odmetanowania zapewniały efektywność
odmetanowania większą niż 50% w stosunku do prognozy metanowości bezwzględnej.
§303. W przypadku przystąpienia w trakcie
eksploatacji ścian prowadzonych w warunkach zagrożenia metanowego i pożarowego
do prac mających na celu likwidację lub ograniczenie zagrożenia, wynikających z
kryteriów ujętych w tabelach nr 5 i 6 w pkt 7.6
załącznika nr 3 do rozporządzenia. Ocenę stanu zagrożenia pożarowego prowadzi
się metodą kalorymetryczno-chromatograficzną zgodnie z pkt
7.17 tego załącznika.
§304. Otwarcie śluzy tamy wentylacyjnej,
mające wpływ na przewietrzanie ścian w polach metanowych zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, powoduje
automatyczne wyłączenie dopływu energii elektrycznej do ściany i wyrobisk
odprowadzających powietrze ze ściany w zakresie określonym przez kierownika
działu wentylacji zakładu górniczego.
§305. 1. Przy zbliżaniu się wyrobiskami do
pokładów metanowych lub wyrobisk i zrobów, w których jest spodziewane
nagromadzenie metanu, przodek wyrobiska wyprzedza się o 4 m
co najmniej jednym otworem badawczym.
2. Strefa, w której obowiązuje wykonywanie
otworów badawczych, długość tych otworów, ich liczba i kierunki są określane
przez kierownika działu górniczego w porozumieniu z kierownikiem działu
wentylacji zakładu górniczego.
3. Zakres i częstotliwość pobierania próbek
powietrza do analizy chemicznej z otworów badawczych i wyrobiska są określane
przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.
§306. 1. W wyrobiskach w polach metanowych:
1) dokonuje się pomiarów stężenia metanu za
pomocą metanomierzy przenośnych;
2) zaliczonych do II—IV
kategorii zagrożenia metanowego — stosuje się zabezpieczenia metanometryczne:
a) zapewniające wyłączenie energii
elektrycznej w zagrożonych rejonach na zasadach określonych przez kierownika
ruchu zakładu górniczego.
b) z metanomierzami o działaniu ciągłym.
których wyniki pomiarów rejestruje się w centrali systemu gazometrycznego,
wyłączające automatycznie zabezpieczane urządzenia elektryczne w czasie nie
dłuższym niż 15 s, liczonymi od momentu pojawienia się w komorze pomiarowej
dowolnego zastosowanego metanomierza mieszanki metanowo-powietrznej o stężeniu 0,2% wyższym od ustalonego progu zadziałania danego
metanomierza.
2. Przepisu ust. 1 pkt
2 lit. b nie stosuje się w przypadku zainstalowania metanomierzy, o których
mowa w §316 ust. 1.
§307. Konstrukcję urządzeń metanometrii
automatycznej i metanomierzy przenośnych dostosowuje się do rodzaju zagrożenia
i zabezpiecza się przed możliwością ingerencji w nastawy lub w wyniki pomiarów
przez osoby nieuprawnione.
§308. 1. Stężenie metanu w powietrzu
kontroluje się, dokonując pomiarów:
1) pod stropem wyrobiska;
2) nad obudową wyrobiska;
3) w miejscach możliwych wpływów lub
gromadzenia się metanu innych niż wskazane w pkt 1 i
2.
§314. 1. W szybach lub szybikach
przewietrzanych za pomocą lutniociągów czujniki metanomierzy umieszcza się:
1) przy wentylacji:
a) tłoczącej — nie mniej niż 10 m poniżej
zrębu szybu lub poziomu,
b) ssącej — w lutniociągu przed wentylatorem;
2) pod pomostem roboczym.
2. Czujniki metanomierzy umieszczone w
miejscach, o których mowa w ust. 1, po przekroczeniu 1% stężenia metanu w
powietrzu inicjują:
1) wyłączenie spod napięcia urządzeń
elektrycznych znajdujących się w szybach oraz w strefie 10 m od wylotu szybu, z
wyjątkiem wentylatorów i urządzeń przeznaczonych do transportu osób oraz
urządzeń iskrobezpiecznych:
2) uruchomienie sygnalizacji ostrzegawczej w
strefie 10 m od wylotu szybu.
§315. 1. W rejonie wentylacyjnym, w którym
są prowadzone roboty wybierkowe, czujnik metanomierza umieszcza się pod stropem
wyrobiska w prądzie wylotowym ze ściany lub zespołu ścian między wylotem
ostatniej ściany a skrzyżowaniem z innym, czynnym wentylacyjnie wyrobiskiem.
2. Pomiarów stężenia metanu w powietrzu w
szybie wentylacyjnym dokonuje się w prądzie wylotowym całkowitym, nie umiej niż
10 m:
1) poniżej kanału wentylatora głównego lub
2) powyżej najwyższego wlotu powietrza
wypływającego z wyrobisk do szybu.
3. Wyniki pomiarów stężenia metanu w
powietrzu dokonanych w miejscach, o których mowa w ust. 1 i 2, rejestruje się w
centrali systemu gazometrycznego.
§316. 1. W wyrobiskach w polach metanowych II—IV kategorii zagrożenia metanowego kombajn chodnikowy
wyposaża się w metanomierz o pomiarze ciągłym, wyłączający organ urabiający
kombajnu po przekroczeniu 2% stężenia metanu w powietrzu.
2. Czujnik metanomierza, o którym mowa w ust
1. umieszcza się na wysięgniku organu urabiającego kombajnu.
3. Kierownik ruchu zakładu górniczego może
zezwolić na zastąpienie metanomierza, o którym mowa w ust. 1, metanomierzem
włączonym do systemu gazometrycznego, inicjującym wyłączenie spod napięcia
urządzeń elektrycznych znajdujących się w drążonym wyrobisku po przekroczeniu
1% stężenia metanu w powietrzu.
4. Czujnik metanomierza włączonego do
systemu gazometrycznego, o którym mowa w ust. 3, umieszcza się pod stropem
wyrobiska w odległości nie większej niż 2 m od czoła przodka.
§317. 1. W wyrobisku korytarzowym
przewietrzanym wentylacją lutniową kombinowaną z zastosowaniem instalacji
odpylającej dodatkowo umieszcza się metanomierze inicjujące wyłączenie spod napięcia
urządzeń elektrycznych znajdujących się w tym wyrobisku, po przekroczeniu 1%
stężenia metanu w powietrzu.
2. Czujniki metanomierzy, o których mowa w
ust. 1, umieszcza się:
1) w strumieniu powietrza wypływającego z
instalacji odpylającej;
2) pod stropem wyrobiska w strefie między
wylotem strumienia powietrza z instalacji odpylającej a wylotem powietrza z
zasadniczego lutniociągu tłoczącego.
§318. 1. Podziemny zbiornik, w którym jest
gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV
kategorii zagrożenia metanowego, wyposaża się w metanomierz, którego czujnik
umieszcza się w strefie wylotowej ze zbiornika.
2. W przypadku przekroczenia 0,5% stężenia metanu w powietrzu metanomierz, o którym mowa
w ust. 1, inicjuje:
1) wyłączenie spod napięcia urządzeń elektrycznych
budowy zwykłej zainstalowanych w strefie, do której może wpłynąć metan
pochodzący ze zbiornika;
2) uruchomienie wentylacji odrębnej
zbiornika.
§319. 1. W zbiornikach podziemnych i
powierzchniowych, w których jest gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, oraz w wyrobiskach i
pomieszczeniach przyległych do zbiornika, niezależnie od wymagań określonych w
§320, dokonuje się pomiarów stężenia metanu przy użyciu metanomierzy
przenośnych.
2. Kierownik działu wentylacji zakładu
górniczego dla poszczególnych zbiorników węgla określa:
1) miejsce i sposób oraz częstotliwość
dokonywania pomiarów stężenia metanu;
2) osoby odpowiedzialne za dokonywanie
pomiarów stężenia metanu;
3) zasady postępowania w razie stwierdzenia
stężenia metanu większego niż 1% w podziemnym zbiorniku lub w wyrobiskach
przyległych do tego zbiornika albo w powierzchniowym zbiorniku.
§320. Zbiornik powierzchniowy, w którym jest
gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV
kategorii zagrożenia metanowego, wyposaża się w metanomierz, a wyniki
dokonanych przez niego pomiarów stężenia metanu w powietrzu rejestruje się w
centrali systemu gazometrycznego.
§321. 1. W zakładach górniczych
wydobywających węgiel lokalizacja czujników metanometrycznych, zasięg oraz
zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych przez metanometrię
automatyczną, poza przypadkami określonymi w rozporządzeniu, są określane przez
kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.
2. W zakładach górniczych wydobywających
kopaliny niepalne:
1) zakres zastosowania metanometrii
automatycznej,
2) lokalizacja czujników metanometrycznych,
3) zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych
przez metanometrię automatyczną
— są określane przez kierownika ruchu
zakładu górniczego.
§322. 1. W przypadku uszkodzenia
zabezpieczenia metanometrycznego zabezpieczane maszyny, urządzenia i instalacje
elektryczne wyłącza się spod napięcia do czasu usunięcia uszkodzenia.
2. W przypadku zadziałania lub uszkodzenia
zabezpieczenia metanometrycznego wyłącza się maszyny i urządzenia
nieelektryczne mogące spowodować zagrożenie wybuchem.
3. Sposób postępowania w trakcie wyłączania
spod napięcia maszyn i urządzeń, o których mowa w ust 2, jest określany przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
§323. 1. Pomiary stężenia metanu w powietrzu
za pomocą metanomierzy przenośnych są dokonywane w wyrobiskach w polach
metanowych przez:
1) przodowych;
2) metaniarzy;
3) strzałowych;
4) osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu
górniczego;
5) kombajnistów;
6) konserwatorów systemu gazometrycznego;
7) wiertaczy;
8) wyznaczonych pracowników oddziału
odmetanowania.
2. Kierownik ruchu zakładu górniczego może
wyposażyć w metanomierze przenośne inne osoby niż wymienione w ust. 1,
przebywające w wyrobiskach w polach metanowych.
3. Osoby, o których mowa w ust. 1 i 2,
szkoli się w zakresie dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu.
§324. 1. Pomiary, o których mowa w §323 ust.
1, są dokonywane przez przodowych pod stropem w 10 metrowym odcinku wyrobiska,
w którym znajdują się stanowiska pracy, przed rozpoczęciem wykonywania pracy na
zmianie oraz co dwie godziny w jej trakcie:
1) w przodkach wyrobisk;
2) w wyrobiskach likwidowanych;
3) we wnękach wiertniczych;
4) w miejscach wyznaczonych przez osoby
kierownictwa lub dozoru ruchu zakładu górniczego innych niż wymienione w pkt l—3.
2. W pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, w wyrobiskach
korytarzowych drążonych kombajnami, pomiary, o których mowa w 323 ust. 1, są
dokonywane przez przodowych przed rozpoczęciem urabiania nad obudową tego
wyrobiska w strefie 10 m od przodka.
§325. 1. Pomiary, o których mowa w §323 ust.
1, są dokonywane przez metaniarzy pod stropem wyrobisk górniczych raz na dobę w
dniach, w których jest prowadzone wydobycie:
1) w przodkach wyrobisk;
2) w prądach powietrza wlotowych i
wylotowych z przodków;
3) w komorach
4) we wnękach wiertniczych;
5) w miejscach wykonywania robót
strzałowych;
6) przy tamach izolacyjnych;
7) w wyrobiskach i miejscach określanych
przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną
innych niż wymienione w pkt 1—6.
2. W pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego pomiary, o których
mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez metaniarzy nad obudową wyrobisk
górniczych w:
1) drążonych wyrobiskach korytarzowych i
komorowych z wentylacją odrębną w strefie 50 m od przodka w odstępach nie
większych niż 10 m — raz na dobę w dniach pracy
2) wyrobiskach z wentylacją odrębną, w
odstępach nie większych niż 50 m — raz w miesiącu;
3) wyrobiskach przyścianowych zaliczonych do
stopnia „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w których są umieszczone
urządzenia elektryczne, w strefie:
a) do 50 m włącznie od przodka, w odstępach
nie większych niż 10 m — raz na tydzień,
b) powyżej 50 m od przodka, w odstępach nie
większych niż 50 m — raz w miesiącu;
4) innych miejscach i w innym czasie,
określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego
wyznaczoną.
3. W wyrobiskach korytarzowych i
wybierkowych w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia
metanowego, w których są prowadzone roboty strzałowe, pomiary, o których mowa w
§323 ust 1, są dokonywane przez metaniarzy raz na dobę w dniach pracy, nad
obudową wyrobisk górniczych w strefie 50 m od miejsc prowadzenia robót
strzałowych w odstępach nie większych niż 10 m.
4. Pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są
dokonywane przez metaniarzy w celu wykrycia miejsc możliwych wypływów metanu.
5. Zakres i częstotliwość dokonywania przez
metaniarzy pomiarów, o których mowa w §323 ust. 1, w dni wolne od pracy oraz w
dniu wolnym od pracy na zmianie poprzedzającej rozpoczęcie wykonywania robót są
określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§326. 1. W przypadku wykonywania robót
strzałowych, pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez
strzałowych pod stropem wyrobisk:
1) w przodkach oraz w strefie 10 m od
miejsca wykonywania robót strzałowych:
a) przed rozpoczęciem wykonywania pracy,
b) w trakcie wykonywania pracy
— co dwie godziny,
c) przed przystąpieniem do załadowania
materiałów wybuchowych do otworów strzałowych,
d) przed podłączeniem zapalników
elektrycznych do linii strzałowej,
e) po odpaleniu otworów strzałowych
2) w strefie 5 m od stanowiska strzałowego —
przed podłączeniem zapalarki elektrycznej do linii strzałowej.
2. W pokładach zaliczonych do III albo IV
kategorii zawożenia metanowego pomiary, o których mowa w 323 ust. 1, są
dokonywane przez strzałowych przed przystąpieniem do ładowania otworów
strzałowych nad obudową wyrobisk w strefie 50 m od miejsca wykonywania robót
strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m.
3. W głębionych szybach lub szybikach
pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez strzałowych:
1) na dnie szybu i pod pomostem roboczym —
przed rozpoczęciem wykonywania robót strzałowych i strzelaniem
2) w strefie 5 m od stanowiska strzałowego —
przed podłączeniem zapalarki do linii strzałowej.
§327. W przypadku stwierdzenia nad obudową
wyrobiska górniczego stężenia metanu w powietrzu wynoszącego nie mniej niż 5%:
1) niezwłocznie wstrzymuje się roboty w
wyrobisku;
2) przeprowadza się dodatkowe pomiary w celu
ustalenia rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc jego wypływu;
3) podejmuje się działania mające na celu
likwidację zagrożenia.
§328. Zasady dokonywania pomiarów stężenia
metanu w powietrzu za pomocą metanomierzy przenośnych w wyrobiskach w polach
metanowych przez osoby, o których mowa w §323 ust. 1 pkt
1—5, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§329. Przenośne metanomierze alarmujące
stosuje się w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia
metanowego:
1) w trakcie:
a) wiercenia otworów drenażowych oraz
badawczych,
b) likwidacji wyrobisk — w przypadku
niestosowania automatycznych zabezpieczeń metanometrycznych;
2) w miejscach określonych przez kierownika
ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.
§330. W zakładzie górniczym, w którym
występuje zagrożenie metanowe, wyznacza się:
1) metaniarzy;
2) osoby wyższego dozom ruchu zakładu górniczego
w dziale wentylacji tego zakładu, odpowiedzialne za:
a) przeszkolenie metaniarzy w zakresie
wykonywanych przez nich zadań,
b) prawidłowość pracy wykonywanej przez
metaniarzy,
c) gospodarowanie metanomierzami przenośnymi
i ich stan techniczny.
§331. 1. W zakładzie górniczym
eksploatującym złoża i ich pokłady zaliczone do II—IV
kategorii zagrożenia metanowego organizuje się służbę:
1) dyspozytorską systemu gazometrycznego, w
ramach służby dyspozytorskiej ruchu zakładu górniczego, składającą się z dyspozytorów
gazometrii, którzy:
a) zostali wyznaczeni przez kierownika ruchu
zakładu górniczego,
b) posiadają stwierdzone kwalifikacje osoby
dozoru ruchu w zakładach górniczych;
2) prowadzenia ruchu urządzeń systemu
gazometrycznego, składającą się z osoby wyższego dozom ruchu zakładu
górniczego, która:
a) odpowiada za stan techniczny tych
urządzeń,
b) posiada stwierdzone kwali1kacje osoby
wyższego dozoru ruchu w zakładach górniczych w specjalności
elektrycznej-teletechnicznej i automatyki.
2. W zakładzie górniczym, o którym mowa w
ust. 1, stosującym mniej niż 20 metanomierzy włączonych do systemu
gazometrycznego, dopuszcza się pełnienie obowiązków dyspozytora gazometru przez
dyspozytora ruchu zakładu górniczego.
3. Organizacja, zadania i zakres działania
służb, o których mowa w ust 1, w tym rodzaje zagrożeń monitorowanych przez
służbę dyspozytorską systemu gazometrycznego, są określane przez kierownika
ruchu zakładu górniczego.
§332. Wyniki pomiarów stężenia metanu w
powietrzu dokonywanych w systemie gazometrycznym na bieżąco obserwuje się,
analizuje oraz archiwizuje przez okres nie krótszy niż rok.
§333. Prawidłowość umieszczenia czujników
systemu gazometrycznego jest kontrolowana przez:
1) osoby dozoru ruchu oddziałowego — w
oddziałach górniczych co najmniej raz na zmianie;
2) metaniarzy —w wyrobiskach i w
pomieszczeniach na powierzchni, w których może gromadzić się metan, co najmniej
raz na dobę w dni wykonywania pracy;
3) konserwatorów systemu gazometrycznego —w
miejscach, w których są umieszczone czujniki tego systemu, z częstotliwością
określoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§334. 1. Prawidłowość działania zabezpieczeń
metanometrycznych kontroluje się za pomocą mieszanek wzorcowych o stężeniu
metanu większym o 0,2% od ustalonego progu zadziałania
czujnika.
2. Czas automatycznego wyłączenia
zabezpieczanych urządzeń elektrycznych spod napięcia określa się od momentu
podania mieszanki wzorcowej do komory pomiarowej do momentu ich wyłączenia.
§335. W pobliżu przodka oraz w miejscach
wyznaczonych przez osobę dozom ruchu działu wentylacji zakładu górniczego
umieszcza się tablicę kontroli metanu.
§336. Wyniki dokonanych pomiarów stężenia
metanu w powietrzu są wpisywane przez:
1) przodowych — na tablicy kontroli metanu
2) strzałowych — w dziennikach strzałowych;
3) metaniarzy — na tablicy kontroli metanu,
w dzienniku metaniarza i w książce metaniarza
4) osoby dozoru ruchu — na tablicy kontroli
metanu, w notesach oraz w książce raportowej.
§337. Kierownik działu wentylacji zakładu
górniczego lub wyznaczona osoba wyższego dozom ruchu działu wentylacji zakładu
górniczego zapoznają się raz na dobę z:
1) danymi pomiarowymi systemu
gazometrycznego;
2) wynikami dokonanych pomiarów stężenia
metanu w powietrzu wpisanymi w książce metaniarza.
§338. 1. W przypadku wzrostu zagrożenia
gazowego w zakładzie górniczym opracowuje się program profilaktyki zagrożenia
gazowego.
2. Program, o którym mowa w ust 1, jest
opracowywany przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego i zatwierdzany
przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
§339. 1. W zakładach górniczych eksploatujących pokłady zaliczone do IV
kategorii zawożenia metanowego stosuje się odmetanowanie górotworu.
2. W trakcie drążenia kombajnami kamiennych wyrobisk korytarzowych w
mało rozpoznanych partiach złóż w skałach porowatych w polu metanowym IV
kategorii zawożenia metanowego, odmetanowanie górotworu stosuje się, jeżeli:
1) ciśnienie metanu w wyprzedzających otworach kontrolnych o długości
nie mniejszej niż 10 m wynosi nie mniej niż 0,5 kPa;
2) wydzielanie metanu ze skał, w zależności od ich porowatości, wynosi
nie mniej niż 0,5 m3/min.
3. W przypadkach uzasadnionych analizą stanu
warunków wentylacyjno-metanowych i prognozą metanowości odmetanowania górotworu
nie stosuje się, pod warunkiem przestrzegania warunków gwarantujących
bezpieczeństwo pracy i ruchu zakładu górniczego, ustalonych przez kierownika
ruchu zakładu górniczego.
§340. W trakcie odmetanowania górotworu
metan odprowadza się rurociągami metanowymi na powierzchnię lub do wyrobisk z
prądem powietrza odprowadzanego do szybu wydechowego, przy zachowaniu
dopuszczalnego stężenia metanu w powietrzu, na warunkach określonych przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
§341. Rurociągi metanowe buduje się,
wyposaża, poddaje próbom szczelności i oznakowuje się w sposób określony w
Polskiej Normie dotyczącej rurociągów odmetanowania w górnictwie.
§342. 1. Niedopuszczalne jest budowanie
rurociągów metanowych w:
1) szybach wdechowych;
2) wyrobiskach z elektryczną
trakcją przewodową.
2. Budowanie rurociągów metanowych w
wyrobiskach pochyłych z układem transportu jest dopuszczalne pod warunkiem za
stosowania zabezpieczeń przed uszkodzeniem tych rurociągów.
§343. 1. Uszkodzenie rurociągu metanowego
niezwłocznie:
1) zgłasza się do dyspozytora ruchu zakładu
górniczego;
2) usuwa się.
2. Przed przystąpieniem do naprawy
uszkodzonego rurociągu metanowego, w tym wymiany zasuwy lub innego elementu, rurociąg
ten zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający wypływ metanu oraz zasysanie
powietrza do tego rurociągu.
3. W przypadku naprawy odcinka rurociągu
metanowego metan z tego odcinka usuwa się za pomocą wody lub sprężonego
powietrza.
4. Szczegółowy sposób wykonania naprawy
rurociągu metanowego, w zależności od lokalnych warunków i rodzaju uszkodzenia,
jest określany przez osobę dozoru ruchu służby odmetanowania zakładu
górniczego.
§344. 1. Stację odmetanowania lokalizuje się
na powierzchni.
2. Lokalizowanie stacji odmetanowania w
wyrobisku podziemnym jest dopuszczalne w przypadkach uzasadnionych ograniczonym
zakresem lub przejściowym okresem stosowania odmetanowania.
§345. 1. Ujęcie metanu lub grupę sąsiednich
otworów metanowych wyposaża się w urządzenia:
1) umożliwiające:
a) pomiary ilości, ciśnienia i składu gazu,
b) regulację ciśnienia gazu,
c) zamknięcie wypływu gazu;
2) odwadniające.
2. W urządzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, nie wyposaża się prowizorycznych ujęć metanu.
§346. 1. Przed rozpoczęciem eksploatacji
ujęcia metanu dokonuje się pomiarów:
1) stężenia metanu w gazie;
2) ciśnienia gazu.
2. Pomiarów, o których mowa w ust. 1 pkt 2, nie wykonuje się w prowizorycznych ujęciach metanu.
3. Wyniki pomiarów, o których mowa w ust. 1,
dokumentuje się.
§347. W celu sprawdzenia prawidłowości
działania urządzeń wytwarzających podciśnienie w stacji odmetanowania
przeprowadza się ruch próbny bez pobierania metanu przez 72 godziny.
§348. Napełniane gazem instalacji gazowej
stacji odmetanowania oraz rurociągów metanowych jest dopuszczalnie po
sprawdzeniu ich szczelności.
§349. 1. Stężenie metanu w gazie odprowadzanym do rurociągów
metanowych wynosi nie mniej niż 30%.
2. Jeżeli stężenie metanu w zbiorczym
rurociągu metanowym wynosi mniej niż 30%, w przypadkach uzasadnionych warunkami
bezpieczeństwa i za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, dopuszcza się
odprowadzanie do rurociągów metanowych gazu o stężeniu metanu wynoszącym nie
mniej niż 20%.
§350. 1. Urządzenia stacji odmetanowania
utrzymuje się w ciągłym ruchu.
2. Urządzenia umożliwiające rezerwowe
wytwarzanie podciśnienia w stacji odmetanowania utrzymuje się w sposób
pozwalający na ich uruchomienie w ciągu 10 minut.
3. Urządzenia wytwarzające podciśnienie w
stacji odmetanowania zatrzymuje się w przypadku:
1) stężenia metanu w zbiorczym rurociągu
metanowym mniejszego niż 30% lub
2) przekroczenia przez temperaturę gazu
wartości dopuszczalnej dla stosowanych urządzeń.
4. W przypadku uszkodzenia urządzenia, które
wyłącza automatycznie stację odmetanowania przy spadku stężenia metanu w
rurociągu metanowym do wartości niniejszej niż 30%, prowadzenie ruchu stacji
odmetanowania jest dopuszczalnie, jeżeli:
1) stężenie metanu w rurociągu metanowym
wynosi nie mniej niż 40%;
2) pomiary stężenia metanu w rurociągu
metanowym są wykonywane co pół godziny, a ich wyniki
są odnotowywane w książce kontroli stacji odmetanowania.
§351. 1. W przypadku uszkodzenia urządzeń
odmetanowania lub przewietrzania odmetanowania niezwłocznie:
1) powiadamia się o tym dyspozytora ruchu
zakładu górniczego;
2) podejmuje się odpowiednie prace dla
usunięcia tego uszkodzenia;
3) przeprowadza się szczegółową kontrolę
stanu zagrożenia metanowego w wyrobiskach.
2. W przypadku awaryjnego zatrzymania ruchu stacji
odmetanowania niezwłocznie powiadamia się o tym kierownika ruchu zakładu
górniczego lub pełniącą dyżur osobę kierownictwa ruchu zakładu górniczego.
3. Planowe zatrzymanie ruchu stacji
odmetanowania oraz zatrzymanie odmetanowania w części zakładu górniczego jest
dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, który określa sposób
zabezpieczenia przed zagrożeniem metanowym w wyrobiskach w okresie przerwania
odmetanowania.
§352. W przypadku zatrzymania ruchu stacji
odmetanowania, po wytworzeniu się nadciśnienia w rurociągach metanowych, gaz
płynący tymi rurociągami z wyrobisk kieruje się niezwłocznie do atmosfery.
§353. 1. Bieżące kontrole odmetanowania
przeprowadza się raz na dobę przez pomiar:
1) stężenia metanu i ciśnienia — wykonywany
za tamami izolacyjnymi z przestrzeni podłączonej do rurociągów metanowych
2) parametrów gazu w rurociągach metanowych
— wykonywany w miejscach wyznaczonych przez osobę wyższego dozom ruchu służby
odmetanowania zakładu górniczego.
2. Okresowe kontrole odmetanowania
przeprowadza się raz w miesiącu przez:
1) dokonywanie pomiarów ciśnienia, ilości
gazu i procentowego stężenia metanu w odcinkach pomiarowych rurociągu;
2) kontrolę:
a) zamkniętych otworów metanowych w celu
określenia ich przydatności do eksploatacji,
b) stanu technicznego urządzeń odmetanowania.
3. Zakres przeprowadzania kontroli
odmetanowania w dni wolne od pracy jest określany przez kierownika ruchu
zakładu górniczego.
§354. Stan techniczny powierzchniowych
urządzeń odmetanowania oraz podziemnych stacji odmetanowania jest kontrolowany
i dokumentowany raz w miesiącu przez osobę wyższego dozoru ruchu służby
odmetanowania zakładu górniczego i osobę wyższego dozoru ruchu działu
energomechanicznego zakładu górniczego.
§355. 1. Budynek stacji odmetanowania:
1) lokalizuje się w odległości nie mniejszej
niż 20 m od zabudowań technicznych lub mieszkalnych;
2) wykonuje się z materiałów niepalnych.
2. W budynku stacji odmetanowania:
1) konstrukcję stropu i dachu wykonuje się w
sposób uniemożliwiający gromadzenie się metanu pod stropem;
2) dach części znajdującej się nad
pomieszczeniami zagrożonymi wybuchem jest lekkiej konstrukcji, w rozumieniu
przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. — Prawo budowlane Dz. U. z
2016 r. poz. 290, 961, 1165, 1250 i 2255);
3) drzwi i okna otwierają się na zewnątrz;
4) ściany oddzielające pomieszczenie
zagrożone wybuchem od innych pomieszczeń są odporne na parcie o wartości nie
większej niż 15 kPa;
5) podłogi w pomieszczeniach zagrożonych
wybuchem wykonuje się z materiałów nieiskrzących i trudnopalnych.
3. Przepisu ust. 2 pkt
2 nie stosuje się do pomieszczenia, w którym łączna powierzchnia urządzeń
odciążających, w szczególności przepon, klap oraz otworów oszklonych szkłem
zwykłym, jest większa niż 0,065 m2/m3
kubatury pomieszczenia.
§356. W stacji odmetanowania:
1) kanały i studzienki z czynną instalacją
gazową nakrywa się w sposób uniemożliwiający gromadzenie się w nich metanu
2) budynek i urządzenia ogrzewa się
ogrzewaniem parowym lub wodnym;
3) koniec rury odprowadzającej gaz z:
a) rurociągów odmetanowania do atmosfery —
wyprowadza się na wysokość nie niniejszą niż 3 m od najwyższego punktu budynku,
b) aparatury kontrolno-pomiarowej —
wyprowadza się na wysokość nie mniejszą niż 1,5 m od
najwyższego punktu budynku.
§357. Budynek stacji odmetanowania oraz
zainstalowane urządzenia zabezpiecza się instalacją odgromową.
§358. 1. Pomieszczenia stacji odmetanowania
niemające instalacji gazowej i bezpośredniego połączenia z pomieszczeniami
zagrożonymi wybuchem można zaliczyć w trybie odrębnych przepisów do pomieszczeń
(stref) niezagrożonych wybuchem.
2. Pomieszczenie stacji odmetanowania, w
którym jest zainstalowana aparatura kontrolno-pomiarowa i zabezpieczająca,
można uznać za pomieszczenie — strefę niezagrożoną wybuchem, jeżeli
przewietrzanie tego pomieszczenia za pomocą urządzeń wentylacyjnych w sposób
ciągły zapewnia nie mniej niż l0-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny.
§359. 1. Teren stacji odmetanowania ogradza
się. Odległość ogrodzenia od budynku lub zainstalowanych urządzeń wynosi nie
mniej niż 4 m.
2. Wejścia i wjazdy na teren stacji
odmetanowania:
1) oznakowuje się tablicami, na których
umieszcza się napis zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym;
2) wyposaża się w urządzenia sygnalizacji
przywoławczej.
§360. Podziemną stację odmetanowania
wyposażoną w urządzenia o napędzie elektrycznym lokalizuje się w oddzielnym
wyrobisku, przewietrzanym niezależnym prądem powietrza.
§361. Inżektorową stację odmetanowania
wykorzystuje się do odmetanowania wyłącznie w celu zapewnienia dodatkowego
odprowadzenia metanu z rejonu, w którym prowadzi się odmetanowanie.
§362. Inżektorową stację odmetanowania o
napędzie pneumatycznym umieszcza się w wyrobisku przewietrzanym prądem
powietrza wytwarzanym przez wentylator główny.
§363. Metan z podziemnej stacji
odmetanowania kieruje się do prądu powietrza płynącego najkrótszą możliwą drogą
do szybu wentylacyjnego.
§364. Do stopnia „c” niebezpieczeństwa
wybuchu metanu zalicza się:
1) pomieszczenia urządzeń do wytwarzania
depresji i transportu gazu w rurociągach metanowych,
2) wyrobiska:
a) z metanowymi rurociągami tłocznymi,
b) przewietrzane prądem powietrza
— do których jest skierowany metan z podziemnej stacji
odmetanowania.
§365. Wejście do stacji odmetanowania
zabezpiecza się i oznakowuje tablicami, na których umieszcza się napis
zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym.
§366. 1. W celu wytworzenia depresji i
transportu gazu w rurociągach metanowych w stacji odmetanowania stosuje się:
1) inżektory;
2) pompy próżniowe;
3) dmuchawy
4) sprężarki.
2. Stosowanie sprzęgieł ciernych i
przekładni pasowych do przenoszenia napędu w urządzeniach odmetanowania jest
niedopuszczalne.
§367. 1. Stację odmetanowania wyposaża się
w:
1) urządzenia umożliwiające:
a) dokonywanie pomiarów:
— stężenia metanu w gazie,
— stężenia metanu w pomieszczeniach stacji
odmetanowania,
— ciśnienia, ilości oraz temperatury
ujmowanego gazu,
b) odłączenie stacji odmetanowania od
rurociągów ssących i tłoczących,
c) regulację ciśnienia gazu po stronie
ssącej,
d) kierowanie gazu z rurociągów metanowych do
atmosfery lub wyrobiska, umożliwiające odprowadzenie gazu w przypadku przerwy w
ruchu stacji odmetanowania,
e) sygnalizowanie u dyspozytora ruchu zakładu
górniczego, że stacja odmetanowania została wyłączona z ruchu,
f) automatyczne wyłączenie ruchu stacji
odmetanowania w przypadku, gdy stężenie metanu w rurociągu metanowym wynosi
mniej niż 30%;
2) przerywacz płomieni w rurociągu
metanowym:
a) doprowadzającym gaz do stacji,
b) odprowadzającym gaz do atmosfery;
3) łączność telefoniczną z dyspozytorem
ruchu zakładu górniczego.
2. Stację odmetanowania o napędzie
elektrycznym wyposaża się dodatkowo w urządzenia umożliwiające:
1) rezerwowe wytwarzanie podciśnienia w
stacji odmetanowania;
2) rejestrację ciśnienia gazu po stronie
ssącej i tłoczącej;
3) wyłączenie z ruchu sprężarki w przypadku
zmniejszenia się ilości wody chłodzącej poniżej wartości granicznej;
4) dokonywanie pomiarów temperatury:
a) sprężonego gazu przed jego ochłodzeniem,
b) wody chłodzącej;
5) sygnalizację za pomocą sygnalizacji
świetlnej i akustycznej wyłączenia z ruchu urządzeń wytwarzających podciśnienie
w stacji odmetanowania.
§368. W inżektorowych stacjach odmetanowania
nie stosuje się przerywaczy płomieni w rurociągach metanowych.
§369. W inżektorowych stacjach odmetanowania
jest dopuszczalne stosowanie zamiast:
1) automatycznych — ręcznych urządzeń do
wyłączania z ruchu stacji odmetanowania w przypadku, gdy stężenie metanu w
gazie wynosi mniej niż 30%, pod warunkiem dokonywania pomiarów stężenia metanu
w gazie i kontroli ruchu stacji co 2 godziny:
2) rejestracji stężenia metanu w gazie —
dokonywanie pomiarów stężenia metanu w gazie wykonywanych co
2 godziny, których wyniki wpisuje się do książki kontroli ruchu stacji;
3) sygnalizacji wyłączenia z ruchu stacji do
dyspozytora —bezpośredniej łączności ze stacji do dyspozytora zakładu
górniczego przy zapewnieniu stałej obsługi stacji.
370. 1. W przypadku nowo zainstalowanych
urządzeń w stacji odmetanowania:
1) dokonuje się ich odbioru technicznego;
2) wykonuje się próbę ich szczelności;
3) bada się prawidłowość działania aparatury
zabezpieczającej i kontrolno-pomiarowej.
2. W celu sprawdzenia prawidłowości
działania nowo zainstalowanych urządzeń w stacji odmetanowania przeprowadza
się, przez 72 godziny, ruch próbny tych urządzeń bez pobierania metanu.
………………………..
§694. 1. Stosowanie lokomotyw elektrycznych
przewodowych w wyrobiskach ze stopniem „b” lub „c” niebezpieczeństwa wybuchu
metanu jest niedopuszczalne.
2. W wyrobiskach ze stopniem „a”
niebezpieczeństwa wybuchu metanu dopuszcza się stosowanie lokomotyw
elektrycznych przewodowych pod warunkiem przewietrzania tych wyrobisk prądem
powietrza o prędkości określonej w 145 ust. 1 pkt 2.
§695. 1. Stosowanie lokomotyw
akumulatorowych i spalinowych budowy przeciwwybuchowej jest dopuszczalne w wyrobiskach w których stężenie metanu w powietrzu nie jest
większe niż 1,5%.
2. Lokomotywy akumulatorowe i spalinowe
stosowane w wyrobiskach ze stopniem „b” lub ‚„c” niebezpieczeństwa wybuchu
metanu przewietrzanych:
1) prądem powietrza odprowadzanym do szybu
wydechowego.
2) wentylacją odrębną
— wyposaża się w metanomierz sygnalizujący
stężenie metanu w powietrzu.
3. W przypadku przekroczenia w wyrobisku stężenia
metanu w powietrzu, o którym mowa w ust 1, maszynista unieruchamia silnik
lokomotywy i powiadamia o tym przekroczeniu dyspozytora ruchu zakładu
górniczego.
4. Sposób postępowania w przypadku
przekroczenia w wyrobisku dopuszczalnego stężenia metanu w powietrzu, w tym
zasady przekazywania informacji, o której mowa w ust. 3, są określane przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
§696. 1. Uruchomienie lokomotywy spalinowej
lub akumulatorowej w wyrobisku z wentylacją odrębną przy wyłączonym
wentylatorze lutniowym jest niedozwolone.
2. Sposób powiadamiania maszynisty
lokomotywy spalinowej lub akumulatorowej o zatrzymanym wentylatorze jest
określany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.
………………………….
§772. 1. W wyrobiskach ze stopniem „b” lub
„c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu:
1) wykonywanie prac przy wyposażeniu
elektrycznym maszyn, urządzeń, sieci i instalacji znajdujących się pod
napięciem, z wyjątkiem prac przy urządzeniach iskrobezpiecznych i przyłączach
światłowodowych,
2) otwieranie maszyn i urządzeń
elektroenergetycznych budowy przeciwwybuchowej znajdujących się pod napięciem,
z wyjątkiem urządzeń iskrobezpiecznych
— jest niedopuszczalne.
2. W wyrobiskach, o których mowa w ust 1,
otwieranie maszyn i urządzeń elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia
jest dopuszczalne, jeżeli:
1) zabezpieczono stan wyłączenia spod
napięcia:
2) stężenie metanu w powietrzu wynosi nie
więcej niż 1,5%
…………………………………
Opracował: Czesław Zając
Wodzisław Śl. maj
2006, kwiecień 2014, styczeń
2016, czerwiec 2016, grudzień 2018
- Czechowicz J., Mastaliński
M., Surowiec M.: Górnictwo Część III. Wydawnictwo
ŚLĄSK 1985r.
- Bielewicz T., Prus B., Honysz
J. Górnictwo Część II. Wydawnictwo
ŚLĄSK 1993r.
- Praca zbiorowa, Poradnik
górnika Tom III. Wydawnictwo ŚLĄSK 1974r.
- Kozłowski B.: Zagrożenie
wyrzutami gazów i skał w górnictwie węglowym. Państwowe Wydawnictwo Naukowe
1980r.
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca
2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.
-
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach
górniczych
- https://www.youtube.com
- Burtan Z.
2016 - Znaczenie
skojarzonych zagrożeń naturalnych w kopalniach Górnośląskiego Zagłębia
Węglowego „Przegląd Górniczy” nr 11.